Τώρα με το ένα "ρε"

...θα σού πάρω καναπέ! (Τα 'πε όλα μ' ένα στιχάκι, ο Έλλην μάγκας του Σικάγου, το 1935)

Αυτό λέει το τέταρτο στιχάκι ενός τραγουδιού που ηχογραφήθηκε στην Αμερική, συγκεκριμένα στο Σικάγο, το 1935. Τίτλος του "Εργάτης τιμημένος". Για προσέξτε! Τα παίρνουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το 1932 κυκλοφόρησε, στην Αθήνα, το τραγούδι "Ο εργάτης", παραδοσιακής έμπνευσης, αλλά στο όνομα του Παναγιώτη Τούντα. Κυκλοφόρησε ταυτόχρονα, με τον  Ρούκουνα (Parlophone Ελλάδας, B-216400) και με τον Στελλάκη (Columbia Ελλάδας, DG-270). Λέω ν' ακούσετε αυτά τα δύο τραγούδια.

Η ετικέτα της έκδοσης με τον Στελλάκη, 1932.
Οι εκδότες Λαμπροπουλαίοι, βεβαίως βεβαίως, (...αγαπητέ μας
Χρήστο Τσαγανέα) δεν πρόσεξαν ότι η ετικέτα δεν γράφει
"Τούντα", αλλά "Τούνεα"! Και σιγά που, αν το πρόσεχαν,
θα πέταγαν τις ετικέτες που κόστιζαν λεφτάαα....

Ο εργάτης (Π. Τούντα), Στελλάκης Περπινιάδης, 1932

Ο εργάτης (Π. Τούντα), Κώστας Ρούκουνας, 1932

Το 1935, στην Αμερική, ο Κώστας Δούσας διασκεύασε αυτό το τραγούδι με έμπνευση και το ηχογράφησε (Columbia Αμερικής, CO-56352 F) στο Σικάγο, όπως σας είπα. Έπαιξε κιθάρα και τραγούδησε ο ίδιος, με συνοδεία από το ακορντεόν του Σ. Παρίση και τις καστανιέτες -και τα σχόλια- της Ελένης Μαυρίτσα. Η ηχογράφηση αυτή είχε τη μεγαλύτερη επιτυχία από τις τρεις. Να την ακούσουμε.

Η ετικέτα της ιστορικής ηχογράφησης, στο Σικάγο, το 1935

Εργάτης  τιμημένος - Κώστας  Δούσας, ΗΠΑ, 1935

Το στιχάκι Τώρα με το ένα "ρε", θα σού πάρω καναπέ..., πονοκεφάλιασε ένα σωρό κόσμο και ακούστηκαν πολλά ευτράπελα. Αφήστε που οι ερμηνείες οι οποίες δίνονταν, δεν είχαν απολύτως καμία λογική, η οποία να εξηγούσε -κάπως- τη συγκεκριμένη φράση. Ας το πάρει το ποτάμι, λοιπόν! Ο πρώτος που βρήκε την πραγματική σημασία της φράσης ήταν ο πολύπλευρος Σπύρος Παπαϊωάννου, ο οποίος είχε αποκτήσει και το σχετικό υλικό σε εικόνες. Πάμε... (αφού το ...πήρε το ποτάμι).
Το τραγούδι δε λέει Τώρα με το ένα "ρε", θα σού πάρω καναπέ..., αλλά Τώρα με το NRA (εν-αρ-εϊ=εν-αρ-έ=ένα ρε ), θα σού πάρω καναπέ... Τι ήταν όμως το NRA; Ήταν τα αρχικά από τη φράση National Recovery Act (Πράξη -νόμος- Εθνικής Αποκατάστασης). Και τι ήταν αυτός ο νόμος; Πάει μακριά η βαλίτσα, αλλά θα την πάμε με ...διακτινισμό, για συντομία!
Στις 29 Οκτωβρίου 1929 (μία "μαύρη Τρίτη", όπως ονομάστηκε), έγινε στην Αμερική το μεγάλο "κραχ", δηλαδή κατάρρευσε η Γουόλ Στρίτ, το μεγαλύτερο χρηματιστήριο και ηγετικό οικονομικό κέντρο του κόσμου! Όχι χωρίς λόγο, αφού αμέτρητοι  πολίτες δανειζόντουσαν από τις τράπεζες -όχι για επενδύσεις ή αγορές απαραίτητων αγαθών- αλλά για να "παίξουν" στο χρηματιστήριο και να ...κονομήσουν. (Κάτι που έγινε και εδώ, με τις ...ασφαλείς "ευλογίες" του Μαοϊκού πονηρού κολλητού του Σημίτη....). Ο τότε "χλεμπονιάρης" πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ, εφάρμοσε -σαν αντίδοτο- σκληρή λιτότητα (αλά Μέρκελ στη Γερμανία και αλά Αντωνάκη κ.λ.π. εδώ), χωρίς αποτέλεσμα. Έφτασαν τα 12.000.000, συνολικά, οι άνεργοι και 23.000 αυτοί που αυτοκτόνησαν! Στα γκέτο -μην το συζητάτε- δεν έπεφτε καρφίτσα. Υπήρχαν τα hot-bed (ζεστό κρεβάτι) για ύπνο και τα 'λεγαν έτσι αφού, επειδή λειτουργούσαν με βάρδιες 8 ωρών, ο επόμενος που ξάπλωνε το έβρισκε ζεστό απ’ τον προηγούμενο. Στο περιβάλλον, βέβαια, αυτό η εγκληματικότητα ανθούσε και η πορνεία ήταν συνηθισμένο φαινόμενο.

Η κατάρρευση της Γουόλ Στρίτ, στον Τύπο. Η Αγγλία, πρώτη στην είδηση! (Μάλλον θα ...χάρηκε)

Τόσο κόσμο, δεν έχουμε δει ποτέ εμείς εδώ, καρντάσια! Και δεν είναι τίποτα (γ)λέτσοι! Κύριοι...

Ο Χούβερ λαομίσητος λοιπόν και όταν ο Γιώργος Κατσαρός ηχογράφησε το τραγούδι του "Με τις τσέπες αδειανές" -με θέμα το "κραχ"-, στο τελευταίο στιχάκι τα ...ψέλνει στον Χούβερ: Με τα μούτρα κρεμασμένα, με τις τσέπες αδειανές, περπατούμε μες στους δρόμους, Χούβερ τι μάς έκανες... (Μην το περιφρονήστε το άσμα, ακούστε το, γιατί λέει πολλά που θυμίζουν το "τώρα" εδώ...)

(Ένας πανάξιος υπεραιωνόβιος Έλληνας, ο οποίος μας έκανε υπερήφανους όπου κι αν πήγαινε)

Με τις τσέπες αδειανές - Γ. Κατσαρός, 1934

Οι δημιουργοί του μπλουζ, έκαναν τότε σπουδαία τραγούδια για την κρίση. Ένα από τα εμβληματικά, είναι το "Hard Τime Killin' Floor Blues", του Skip James, από το 1931. Λέει, μεταξύ άλλων:

Οι σκληρές μέρες ήρθαν κι όλα είναι πια δυσκολότερα απ’ ότι δεν ήταν ποτέ μέχρι τώρα. Κι αν λες ότι έχεις λεφτά και τη βγάζεις καλύτερα, μάθε ότι οι σκληρές μέρες θα σε σκοτώσουν κι εσένα.

Skip James

Hard Time Killin’ Floor Blues - Skip James, 1931

Το 1933, όμως, ο Φραγκλίνος Ρούσβελτ κέρδισε άνετα τις εκλογές και συνέδεσε το  όνομά του με την ανάκαμψη της χώρας του από το "κραχ" του 1929.

Το προεδρικό του διάταγμα NRA (που είπαμε), βοήθησε τα μέγιστα, γιατί έδωσε "κίνηση" στην παραγωγική μηχανή της χώρας, την οποία είχε σταματήσει η κρίση, αφού -είπαμε- οι άνεργοι ήταν 12.000.000! Το NRA ήταν (ας πούμε) ένα κουπόνι κρατικής βοήθεια, για διάφορους σκοπούς, όπως φαγητό, κάποια χρήσιμα είδη -τα βασικά-  και άλλα. Όποιες επιχειρήσεις συμφωνούσαν με τον νόμο αυτόν του Ρούσβελτ -γιατί δε συμφωνούσαν όλες, κυρίως επειδή τα κουπόνια ήταν μικρής αξίας...- το δήλωναν με ένα σήμα, που είχε έμβλημα τον αετό, κάτι σα σύμβολο, ότι δηλαδή σαν αετός θα πετάξει ψηλά η οικονομία της χώρας. Δείτε τώρα διάφορα τέτοια σήματα-αφίσες. Αλλά πρώτα, κάποια σοφά λόγια του Ρούσβελτ. (Ρωτάτε, ίσως, γιατί δεν είχαμε εμείς ποτέ -στα δύσκολα- κανέναν "Ρούσβελτ"; Νομίζω, γιατί δεν το αξίζαμε...).

Η αφίσα γράφει: Αν με ρωτήσουν, αν οι Αμερικανοί θα βγουν
 από αυτή την κρίση, θα απαντήσω "Ναι, εάν το θέλουν!" -
Φραγκλίνος Ρούσβελτ
(Αρχείο Σπύρου Παπαϊωάννου)

Κόφτε φάτσα και βγάλτε συμπεράσματα...
Ο καταστροφέας και ο ανορθωτής!  

Δεν έλλειπε η φαντασία, ε;

Εδώ είναι δύο κουπόνια: "πακέτο με κουλούρια" και "σάντουιτς"

Εδώ, η κυρία κρεμάει στη βιτρίνα του εστιατορίου την αφίσα του NRA. Η φράση "We do our part", σημαίνει κάτι σαν "Κάνουμε το καθήκον μας", το οποίο υπονοεί ότι "...προσφέρουμε-κερνάμε κάτι, βοηθάμε, δεχόμαστε κουπόνια NRA κ.λπ.., τέλος πάντων ...συντασσόμαστε με την προσπάθεια του Ρούσβελτ!". Γιατί κάποιοι, τότε, το πρόγραμμα NRA, το θεωρούσαν ...κομμουνιστικό!    

Να και τα γραμματόσημα ...ΕΝΑΡΕ, για να δουλεύουν και τα ταχυδρομεία

Και δυο γραμματάκια, σταλμένα με NRA των τριών σεντς, στην Ευγενία και στον Δαυίδ...
(Αρχείο Σπύρου Παπαϊωάννου)

Σε μια αφίσα, που θυμίζει πινακίδα φορτηγού, πάντα με το σήμα NRA, διαβάζουμε: ΓΙΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗ, ΒΟΜΗΧΑΝΙΑ ΦΟΡΤΗΓΩΝ

Εδώ, μόνο ένα σχόλιο ταιριάζει: "Μάθανε πως πηδιόμαστε, πλακώσανε κι οι γύφτοι". Όπου "γύφτοι", εδώ, είναι οι εργοδότες (employers) με τα "Εναρέ" σηματάκια στο πέτο τους, αφού αυτά τα μούτρα ξέρουν καλάαα τις διεθνείς παροιμίες "φασούλι το φασούλι..." και "ο λύκος, στην αναμπουμπούλα...". Πλάκα είναι που γράφεται και στα δικά τους σήματα το "We do our part" =  "Κάνουμε το καθήκον μας". Τώρα ποιο είναι το δικό τους "καθήκον", ε αυτό είναι ...άλλου ιερέως ευαγγέλιον. (Και γιατί -πάντα- όλ' αυτά θυμίζουν την ...αιωνία Ελλα-δούλα μας; Έλα  ...μουντέ!)

Ξαναγυρίζουμε (για να τελειώνουμε...) στο τραγούδι "Εργάτης τιμημένος" και σ' εκείνον που προσπαθεί να ψήσει τη μικρούλα και της υπόσχεται πολλά, αλλά ...και στο στιχάκι Τώρα με το ένα "ρε", θα σού πάρω καναπέ...

Ανάμεσα, λοιπόν, στα κουπόνια NRA (εναρέ) ήταν και κάποια με τα οποία μπορούσε, ας πούμε νιόπαντρο ζευγάρι, να προμηθευτεί βασικά πράγματα για το νέο σπιτικό τους. Κι αυτά τα βασικά θα ήταν 3-4 καρέκλες, ένα τραπέζι, ένα κρεβάτι, μία κρεμάστρα, καταλαβαίνετε... Αυτός, όμως θέλει τόσο πολύ το κορίτσι, που του υπόσχεται  "καναπέ", ένα έπιπλο δηλαδή που τότε είχαν μόνο πλούσιοι και που για τους φτωχούς ήταν ένα όνειρο. Τώρα με το ένα "ρε", θα σού πάρω καναπέ... 

Για ...ιστορικούς και μόνο λόγους, θα θεωρούσα παράλειψη να μην ακούσετε και μία ακόμα ηχογράφηση του "Εργάτη", αλλά στην εκδοχή του Δούσα, αυτή που έγινε (μάλλον) το 1945 στην Αμερική από τον Κώστα Μακρή ή Σαμιώτη, με κύριο όργανο το βιολί. Και με άλλον τίτλο! Τη θεωρώ ευφάνταση και ...καρδιολογική.

Δεν είναι στα καλύτερά της η ετικέτα, αλλά από το τίποτα...

Εκατό δραχμές τη μέρα, Κώστας Μακρής ή Σαμιώτης, 1945;