Στο τέρμα της οδού Αιόλου και ακριβώς απέναντι από το "Ωρολόγιον του Κυρρήστου", πιο γνωστό ως "Αέρηδες" (το οκταγωνικό κτίριο με τους οκτώ ανέμους), βρισκόταν η φυλακή του Μεντρεσέ, μια ...γειτόνισσα των φυλακών της Παλιάς Στρατώνας. Λειτούργησε ως φυλακή από τα χρόνια του (κ)Όθωνα ως τα τέλη του 1800. Την αποκαλούσαν "φοβερόν δεσμωτήριον" και "απαίσιον τέρας"! Και όχι άδικα, αφού εκτός από τόπος εγκλεισμού καταδίκων ήταν και τόπος εκτέλεσης θανατοποινιτών. Αλλά και απαγχονισμοί γίνονταν εκεί, μάλιστα από τα κλαδιά ενός αιωνόβιου πλάτανου στην αυλή της φυλακής. Λέγεται ότι από τους απαγχονισμούς αυτούς προέκυψε και η γνωστή φράση "Χαιρέτα μου τον πλάτανο". Προέκυψε, επίσης, και το αδέσποτο στιχάκι:
Ο πλάτανος του Μεντρεσέ έχει διπλούς τους κλώνους!
Ο ένας γράφει "θάνατος" κι ό άλλος "δέκα χρόνους".
Ποίημα γι' αυτόν τον πλάτανο έγραψε και ο ποιητής Αχιλλέας Παράσχος (1838-1895). Βρέθηκε εκεί έγκλειστος, λόγω της δράσης του με διανοουμένους και σπουδαστές και στόχο την απομάκρυνση του (κ)Όθωνα από την εξουσία. Το ποίημα είχε τίτλο "Εις τον πλάτανον του Μεντρεσέ" και τότε έγινε πολύ γνωστό.
Φημολογείται ότι τον πλάτανο αυτό φύτεψε ο λήσταρχος Σπύρος Μπίμπισης. Ήταν ένας διάσημος λήσταρχος, ορισμένοι δε τον λάτρευαν σαν λαϊκό ήρωα, αφού μεταξύ των ανδραγαθημάτων του ήταν και η (...σύντομη) απαγωγή της Σοφί ντε Μπαρμπουά (1785-1854), γνωστότερης ως Δούκισσα τις Πλακεντίας (βλακεντίας, λέω εγώ...), στη διάρκεια εκδρομής της στην Πεντέλη, το 1846. Περισσότερα για τον Μπίμπιση, δείτε εδώ.
Άδοξο τέλος είχε αυτός ο πλάτανος του κλαυθμού και της οδύνης, αφού το 1915 κάηκε από κεραυνό!
Δε θα μπορούσα να μη σας βάλω εδώ και το δημοτικό τραγούδι "Στον Μεντρεσέ στον πλάτανο". Τα στιχάκια του είναι ερωτικά, αλλά το πρώτο στιχάκι είναι πολύ ενδιαφέρον. Λέει:
Στον Μεντρεσέ, στον πλάτανο, ψηλά στην κρύα βρύση
πουλί δεν πάει να καθίσει.,
Κάνω τη σκέψη ότι υπήρχε παλιότερο δημοτικό για τη φυλακή του Μεντρεσέ (το οποίο ξεχάστηκε) και που άρχιζε με αυτόν τον στίχο, τον οποίο χρησιμοποίησε ο (άγνωστος) δημιουργός του δημοτικού. Δεν αποκλείεται, μάλιστα το στιχάκι αυτό να ανήκε στο ίδιο ποίημα-τραγούδι με το προηγούμενο που σας έβαλα (Ο πλάτανος του Μεντρεσέ έχει διπλούς τους κλώνους!...) αφού είναι αμφότερα 10-σύλλαβα! Γιατί δε μπορώ να πιστέψω ότι δε γράφτηκε ποτέ τραγούδι για τέτοια φυλακή...
Στον Μεντρεσέ στον πλάτανο, παραδοσιακό, Αγαθοκλής Μούσκας, Ν. Υόρκη, 1927
https://www.youtube.com/watch?v=6LZe6oenxkM
Να τα πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά τους. Ο Μεντρεσές, επί τουρκοκρατίας, είχε εντελώς διαφορετική λειτουργία, αφού ήταν ένα ιεροδιδασκαλείο δερβίσηδων, ένα -τέλος πάντων- ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο. Άλλωστε αυτό σημαίνει και η λέξη "Μεντρεσές". Κατασκευάστηκε το έτος 1133 της Εγίρας, δηλαδή το 1721. Λειτουργούσε έτσι, ως την οριστική αποχώρηση των Τούρκων. Έχω κάποιες ανεπιβεβαίωτες -για μένα- πληροφορίες ότι στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης λειτούργησε ως σχολείο και μετά ...εξελίχθηκε και προβιβάστηκε σε φυλακή! (Γιατί, τι τα ήθελαν τα σχολεία οι νέοι δυνάστες με την τρόικα του Κόμη Ιωσήφ Λουδοβίκου Άρμανσπεργκ που όρισαν οι Μεγάλες Δυνάμεις να ...συμβουλεύει τον (κ)Όθωνα; Ήθελαν το λαουτζίκο αμόρφωτο και ματζίρη για να κάνουν ευκολότερα τα παιχνίδια τους. Μην το σκέφτεστε, κάτι ανάλογο με τη σημερινή τρόικα είναι... Ίδια πάντα η τύχη, της ατυχούς πατρίδος!). Πάντως, μεταξύ των πολλών πολιτικών κρατουμένων εκεί, διασημότερος ήταν ο ήρωας και στρατηγός Ι. Μακρυγιάννης, ο οποίος το 1852 καταδικάστηκε με την κατηγορία της συνομωσίας ενάντια στον Όθωνα κι έτσι βρέθηκε στον Μεντρεσέ.
Το τέλος της φυλακής ήρθε ...αγάλι-αγάλι. Δεν κατάφερα να μάθω πότε ακριβώς σταμάτησε να λειτουργεί ως φυλακή, πάντως το 1898 μια ομάδα από οργισμένους πολίτες (...ανάρχες της εποχής; Ich weiß es nicht...) κατέστρεψαν και σχεδόν εξαφάνισαν το μισητό κτίριο και το μόνο που έμεινε -με απόφαση της διοίκησης- ήταν η πύλη με την επιγραφή της, για ιστορικούς λόγους. Οι πληροφορίες λένε ότι οι ...δυνάμεις καταστολής της εποχής άφησαν τους ανάρχες να κάνουν τη φυλακή γης Μαδιάμ επειδή πίεζαν (ιεροκρυφίως) οι αρχαιολόγοι, προκειμένου να πραγματοποιήσουν ανασκαφές εκεί -και το κτίσμα τούς εμπόδιζε. Πάντως η τελειωτική ισοπέδωση και εξαφάνιση κάθε ίχνους κτίσματος έγινε το 1919.
Μεντρεσές και ρεμπέτικο
Η φυλακή του Μεντρεσέ πέρασε σε τέσσερα ρεμπέτικα του 1931, '33 και '34. Φαντάζεται, λοιπόν, κανείς πόσο ζωντανή έμεινε η ...φήμη της ακόμα και 40; χρόνια μετά από τότε που έκλεισε. Φυσικά μόνο αναφορά γίνεται στη φυλακή, αλλά ο μύθος είναι ζωντανός. Αξιοσημείωτο είναι ότι στα τραγούδια αυτά δεν αναφέρεται ο πλάτανος!
Με πιάνουνε ζαλάδες (Α. Κωστή), έκανα Α. Κωστής, 1931
Στο σημείο 2.28 ακούμε:
Στη φυλακή του Μεντρεσέ έστησα το τσαρδί μου...
Ο μάγκας του Βοτανικού (Σ. Περιστέρη), Ζ. Κασιμάτης, 1933
Στο σημείο 2.18 ακούμε:
Τη φουμάρει, μαστουριάζει, και μπαφιάζει πάντα βερεσέ
γιατί πήρε σύνταξη από τον Μεντρεσέ.
Ο κατάδικος (Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη), Κ. Ρούκουνας, 1934
Στο σημείο 0.10 ακούμε:
Δώδεκα χρόνια έκανα Κόκλα, Παλιά Στρατώνα,
στο Μεντρεσέ και Κάρκουλα άλλα πεντ' έξι χρόνια.
Φημολογείται ότι τον πλάτανο αυτό φύτεψε ο λήσταρχος Σπύρος Μπίμπισης. Ήταν ένας διάσημος λήσταρχος, ορισμένοι δε τον λάτρευαν σαν λαϊκό ήρωα, αφού μεταξύ των ανδραγαθημάτων του ήταν και η (...σύντομη) απαγωγή της Σοφί ντε Μπαρμπουά (1785-1854), γνωστότερης ως Δούκισσα τις Πλακεντίας (βλακεντίας, λέω εγώ...), στη διάρκεια εκδρομής της στην Πεντέλη, το 1846. Περισσότερα για τον Μπίμπιση, δείτε εδώ.
Άδοξο τέλος είχε αυτός ο πλάτανος του κλαυθμού και της οδύνης, αφού το 1915 κάηκε από κεραυνό!
Δε θα μπορούσα να μη σας βάλω εδώ και το δημοτικό τραγούδι "Στον Μεντρεσέ στον πλάτανο". Τα στιχάκια του είναι ερωτικά, αλλά το πρώτο στιχάκι είναι πολύ ενδιαφέρον. Λέει:
Στον Μεντρεσέ, στον πλάτανο, ψηλά στην κρύα βρύση
πουλί δεν πάει να καθίσει.,
Κάνω τη σκέψη ότι υπήρχε παλιότερο δημοτικό για τη φυλακή του Μεντρεσέ (το οποίο ξεχάστηκε) και που άρχιζε με αυτόν τον στίχο, τον οποίο χρησιμοποίησε ο (άγνωστος) δημιουργός του δημοτικού. Δεν αποκλείεται, μάλιστα το στιχάκι αυτό να ανήκε στο ίδιο ποίημα-τραγούδι με το προηγούμενο που σας έβαλα (Ο πλάτανος του Μεντρεσέ έχει διπλούς τους κλώνους!...) αφού είναι αμφότερα 10-σύλλαβα! Γιατί δε μπορώ να πιστέψω ότι δε γράφτηκε ποτέ τραγούδι για τέτοια φυλακή...
Στον Μεντρεσέ στον πλάτανο, παραδοσιακό, Αγαθοκλής Μούσκας, Ν. Υόρκη, 1927
https://www.youtube.com/watch?v=6LZe6oenxkM
Να τα πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά τους. Ο Μεντρεσές, επί τουρκοκρατίας, είχε εντελώς διαφορετική λειτουργία, αφού ήταν ένα ιεροδιδασκαλείο δερβίσηδων, ένα -τέλος πάντων- ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο. Άλλωστε αυτό σημαίνει και η λέξη "Μεντρεσές". Κατασκευάστηκε το έτος 1133 της Εγίρας, δηλαδή το 1721. Λειτουργούσε έτσι, ως την οριστική αποχώρηση των Τούρκων. Έχω κάποιες ανεπιβεβαίωτες -για μένα- πληροφορίες ότι στα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης λειτούργησε ως σχολείο και μετά ...εξελίχθηκε και προβιβάστηκε σε φυλακή! (Γιατί, τι τα ήθελαν τα σχολεία οι νέοι δυνάστες με την τρόικα του Κόμη Ιωσήφ Λουδοβίκου Άρμανσπεργκ που όρισαν οι Μεγάλες Δυνάμεις να ...συμβουλεύει τον (κ)Όθωνα; Ήθελαν το λαουτζίκο αμόρφωτο και ματζίρη για να κάνουν ευκολότερα τα παιχνίδια τους. Μην το σκέφτεστε, κάτι ανάλογο με τη σημερινή τρόικα είναι... Ίδια πάντα η τύχη, της ατυχούς πατρίδος!). Πάντως, μεταξύ των πολλών πολιτικών κρατουμένων εκεί, διασημότερος ήταν ο ήρωας και στρατηγός Ι. Μακρυγιάννης, ο οποίος το 1852 καταδικάστηκε με την κατηγορία της συνομωσίας ενάντια στον Όθωνα κι έτσι βρέθηκε στον Μεντρεσέ.
 |
Αριστερά, είναι μια γκραβούρα του 1700; που σε πρώτο πλάνο δείχνει το οκτάγωνο κτίριο με τους Αέρηδες (το "Ωρολόγιον του Κυρρήστου") και στο βάθος τον Μεντρεσέ ως ισλαμικό ιεροσπουδαστήριο. Δεξιά είναι οι αέρηδες στη σημερινή τους μορφή.
|
 |
Από αριστερά, η πύλη του Μεντρεσέ (στη σημερινή της μορφή), μία επιγραφή στα αραβικά (πάνω από την πόρτα) στην οποία αναφέρεται το έτος και ο σκοπός του κτίσματος, δίπλα μερικά στολίδια από την πύλη και δεξιά το εσωτερικό του χώρου (τώρα) με τη γατούλα να κάνει το ραχάτι της και να μην υποψιάζεται τι γινόταν κάποτε εκεί...
|
Το τέλος της φυλακής ήρθε ...αγάλι-αγάλι. Δεν κατάφερα να μάθω πότε ακριβώς σταμάτησε να λειτουργεί ως φυλακή, πάντως το 1898 μια ομάδα από οργισμένους πολίτες (...ανάρχες της εποχής; Ich weiß es nicht...) κατέστρεψαν και σχεδόν εξαφάνισαν το μισητό κτίριο και το μόνο που έμεινε -με απόφαση της διοίκησης- ήταν η πύλη με την επιγραφή της, για ιστορικούς λόγους. Οι πληροφορίες λένε ότι οι ...δυνάμεις καταστολής της εποχής άφησαν τους ανάρχες να κάνουν τη φυλακή γης Μαδιάμ επειδή πίεζαν (ιεροκρυφίως) οι αρχαιολόγοι, προκειμένου να πραγματοποιήσουν ανασκαφές εκεί -και το κτίσμα τούς εμπόδιζε. Πάντως η τελειωτική ισοπέδωση και εξαφάνιση κάθε ίχνους κτίσματος έγινε το 1919.
 |
| Αριστερά φαίνονται μερικά κελιά στο εσωτερικό της φυλακής και δεξιά ένα χαρακτικό του 1800; που παρασταίνει τον ...διάσημο πλάτανο. |
Μεντρεσές και ρεμπέτικο
Η φυλακή του Μεντρεσέ πέρασε σε τέσσερα ρεμπέτικα του 1931, '33 και '34. Φαντάζεται, λοιπόν, κανείς πόσο ζωντανή έμεινε η ...φήμη της ακόμα και 40; χρόνια μετά από τότε που έκλεισε. Φυσικά μόνο αναφορά γίνεται στη φυλακή, αλλά ο μύθος είναι ζωντανός. Αξιοσημείωτο είναι ότι στα τραγούδια αυτά δεν αναφέρεται ο πλάτανος!
Με πιάνουνε ζαλάδες (Α. Κωστή), έκανα Α. Κωστής, 1931
Στο σημείο 2.28 ακούμε:
Στη φυλακή του Μεντρεσέ έστησα το τσαρδί μου...
Ο μάγκας του Βοτανικού (Σ. Περιστέρη), Ζ. Κασιμάτης, 1933
Στο σημείο 2.18 ακούμε:
Τη φουμάρει, μαστουριάζει, και μπαφιάζει πάντα βερεσέ
γιατί πήρε σύνταξη από τον Μεντρεσέ.
Ο κατάδικος (Σωτήρη Γαβαλά ή Μεμέτη), Κ. Ρούκουνας, 1934
Στο σημείο 0.10 ακούμε:
Δώδεκα χρόνια έκανα Κόκλα, Παλιά Στρατώνα,
στο Μεντρεσέ και Κάρκουλα άλλα πεντ' έξι χρόνια.
Ο ρεμπέτης (Κ. Ρουμελιώτη), Στελλάκης, 1934
Στο σημείο 2.26 ακούμε:
Ο ρεμπέτης το φουμάρει το μαυράκι βερεσέ,
καθώς πέφτει το βραδάκι, πίσω απ' το Μεντρεσέ.
Να τώρα και μία ιστορική φωτογραφία τραβηγμένη μπροστά από τη φυλακή του Μεντρεσέ -τέλος πάντως εκεί δίπλα στους Αέρηδες. Είπα ιστορική φωτογραφία γιατί είναι η μοναδική που δείχνει έναν γνήσιο κουτσαβάκη στα τέλη του 1800.
 |
| Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Χάρη Γιακουμή |
Όσοι επιθυμούν περισσότερες λεπτομέρειες για τον Μεντρεσέ, ας επισκεφτούν τη σελίδα: https://geomythiki.blogspot.gr/2016/12/1712-1836.html
