Ο Καραγκιόζης και ο θίασός του
Αβάντε μανέστρο!
Χασάπικο πολίτικο, τρίο Βρούβας, ΗΠΑ 1926
Αβάντε μανέστρο!
Έτσι διέταζε τον μαέστρο, ο Καραγκιόζης, κυρίως στην αρχή και στο τέλος μιας παράστασης, για να ξεκινήσει να παίζει η ορχήστρα. Κι ακουγόταν, συνήθως, το "Χασάπικο πολίτικο", ένα οργανικό από τα Ταταύλα, το οποίο τελικά έγινε και το σήμα κατατεθέν για τις παραστάσεις του θεάτρου σκιών. Τώρα, μπορούμε εμείς ν' αλλάξουμε τέτοιες συνήθειες, έστω κι αν πρόκειται μόνο για μια απλή διαδικτυακή παρουσίαση με ήχο, εικόνα και κείμενο; Θεός φυλάξει! Όχι!
Αβάντε, λοιπόν, ...μαεστρικά μας οργανικά "Χασάπικα πολίτικα", απ' τα file των ήχων και των εικόνων.
 |
Εδώ, είναι οι ετικέτες από δύο ηχογραφήσεις (που έπονται) του οργανικού "Χασάπικο πολίτικο" και δεξιά η κεφαλή φιγούρας του Καραγκιόζη δεσμοφύλακα, έργο των Βασίλαρου και Καραμπάλη, από την παράσταση Η χάρη του βασιλιά.
|
Χασάπικο πολίτικο, τρίο Βρούβας, ΗΠΑ 1926
Χασάπικο πολίτικο αργό, Λαϊκή ορχήστρα με αρμόνικα, Αθήνα 1931
Αρχή του παραμυθιού, καλησπέρα τσ' αφεντιές σας!
Η μόνη σχέση που έχει ο Καραγκιόζης (εννοώ το "Θέατρο σκιών") με τα ρεμπέτικα, πέραν της "λαϊκότητας" αμφοτέρων, είναι ότι μία φιγούρα από τον βασικό "θίασο", είναι ο μάγκας Σταύρακας ή απλά Σταύρος (ή και γιός της μαμής -αλλά κ.α.). Καμιά φορά, δίπλα στον Σταύρακα, εμφανίζεται κι ένας δεύτερος μάγκας, ο Νώντας. Ο (σοφός, θα 'λεγα, κάποιες φορές) Η. Πετρόπουλος, στην παράγραφο 28 του βιβλίου του "ΡΕΜΠΕΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ" (Κέδρος, 1991) η οποία έχει τίτλο "Ο Καραγκιόζης", πέρα από κάποιες λίγες γενικότητες, για την ουσία του θέματος χρησιμοποιεί μόνο είκοσι λέξεις. Βέβαια κάποιος, που δεν έχει άλλη σοβαρή δουλειά να κάνει, μπορεί να ξεκινήσει από το θέατρο στην αρχαία Ελλάδα, μετά να περάσει στο θέατρο σκιών στη μακρινή Ανατολή, στη συνέχεια να παραθέσει (με ...λεπτομέρειες) την πάλη των τάξεων μετά τη βιομηχανική επανάσταση -αλλά και την οκτωβριανή τοιαύτη- κι έτσι να έχει μία συμπαγή και σίγουρη "βάση" για το θέμα του. Δε γίνεται, όμως, να μην προσθέσει και ικανά φιλοσοφικά και ψυχοκοινωνικά στοιχεία -άφατης σημειολογικής υφής- και μάλιστα σε ...λακανική γλώσσα του τύπου: ...ο κανών του αιτιατού της φιλοσοφικής σκέψης έχει και μία διαστατική εφαρμογή στη σπουδή της "λαϊκότητας", σε συνδυασμό με την εξελικτική μορφή της αμοιβαίας σχέσης δρώντος και αντικειμένου, καθώς και με την αναδραστική οντικότητα του φαινομένου, αφού ως γνωστόν βερμπαλισμός και φορμαλισμός είναι οι δύο βασικοί όροι του ζεύγους που -λογικά- σχηματίζεται... Προσθέτοντας σ' αυτά τα περισπούδαστα και τις 20 λέξεις του Ηλία, βγαίνει μετά στην ...αγορά με τόμο 1312 σελίδων και τον διαβάζει μόνο ο εαυτός του! Σε τέτοια ...ανδραγαθήματα, ειδικεύονται -κυρίως- πανεπιστημιακοί αλλά και άλλοι τινές αργόσχολοι και εν ταυτώ ...ναρκισσιστές.
Την υποσελιδούλα τούτη, δεν την άνοιξα με αφορμή τον Καραγκιόζη και τον θίασό του, αλλά -κυρίως- τον Μπαρμπαγιώργο! Φυσικά, μια κι άνοιξε, θα συμπεριλάβει (αγάλι-αγάλι) κι άλλα μέλη του θιάσου...
Ο Μπαρμπαγιώργος και η ...γουργουλαβίδα του
 |
Ο κορμός της φιγούρας του Μπαρμπαγιώργου
σε δέρμα, από τον Βασίλαρο, σε σχέδια Μανω-
λόπουλου.
|
Ο Μπαρμπαγιώργος είναι μία εμβληματική φιγούρα του θεάτρου σκιών και συμμετέχει σχεδόν σ' όλες τις παραστάσεις. Φαίνεται να "γεννήθηκε" (δημιουργήθηκε) γύρω στα 1897, από τον ταλαντούχο λαϊκό καλλιτέχνη Ιωάννη Ρούλια (1855; - 1905;), στενό -τότε- συνεργάτη του θεμελιωτή του ελληνικού θεάτρου σκιών, του ασύγκριτου Μίμαρου, Πατρινού στην καταγωγή και με επίσημο όνομα Δημήτριος-Μίμης Σαρδούνης (1865-1912). Η φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου δεν εμφανίστηκε τυχαία, αφού η περίοδος γύρω στα 1897 ήταν τραγική για τη χώρα μας λόγω της οικονομικής της κατρακύλας (πολύ χειρότερης από σήμερα, που ευτυχώς έχουμε τα γεροντάκια της Ογρώπης για να μας θρέφουν...), αλλά και της νίκης των Τούρκων στον ατυχή πόλεμο, γεγονότα που μας βύθισαν σε βαθιά εθνική θλίψη. Έτσι ο Μπαρμπαγιώργος συμβόλισε και εκπροσώπησε την ψυχή, την επιθυμία και τους βαθιούς πόθους του μέσου Έλληνα, αφού έδερνε Τούρκους, Αλβανούς και λοιπούς επικίνδυνους και κακοπροαίρετους! Με τη φουστανέλα και τη λοιπή ενδυμασία του παρέπεμπε και στους ήρωες του 1821. Βέβαια το σπαθί αντικαταστάθηκε από τη γκλίτσα... Έτσι η φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου έγινε αμέσως δημοφιλής και μάλιστα -στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας της- ήταν πιο δημοφιλής και από αυτή του καρπαζοεισπράκτορα Καραγκιόζη-λαού! Οι πολιτικοί, φυσικά, ήταν στην ...κοσμάρα τους -κατά την πάγια συνήθειά τους- κι έτσι βρέθηκε μόνο ένας ...περιθωριακός για να βάλει λίγο χεράκι τόνωσης του ηθικού. (Αναρωτιέμαι, καγχάζοντας, ποιος αλήθεια σήμερα μπορεί να επινοήσει έναν "Μπαρμπαγιώργο" που να κυνηγήσει αποτελεσματικά τους σύγχρονους "καραγκιόζηδες"... Και απαντώ, πάραυτα: Ουδείς! Λυπούμαι, αλλά όχι και με φανατισμό!). Μπαρμπαγιώργος ο ...σωτήρας, λοιπόν!
Να τώρα μερικές φιγούρες του Μπαρμπαγιώργου, όπως τις εμπνεύστηκαν διάφοροι καλλιτέχνες.
 |
Εδώ είναι έξη ...σπαρταριστοί Μπαρμπαγιώργηδες. Οι δύο πρώτοι, εξ αριστερών, είναι έργα του Ευγένιου Σπαθάρη. Η ασπρόμαυρη μάλιστα είναι έργο του 1949; και η διπλανή της νεότερη. Για τις λοιπές, δε γνωρίζω τους δημιουργούς τους και λυπάμαι γιατί μ' αρέσουν όλες και -κυρίως- γιατί κάθε μια έχει τη δική της ξεχωριστή ιδιαιτερότητα, όπως π.χ. αυτή που δείχνει τον Μπαρμπαγιώργο να ...νοικιάζει δωμάτια (στη στάνη του υποθέτω...).
|
Λέω να κάνουμε, τώρα, μια περιγραφή των χαρακτηριστικών του Μπαρμπαγιώργου. Ο Μπαρμπαγιώργος, λοιπόν, φέρεται ως θείος του Καραγκιόζη και επομένως προστάτης του, άσχετα αν συχνά τον μουρλαίνει στο ξύλο είτε γιατί του έκλεψε κάτι (π.χ. γαλακτοκομικά, ζώο, ρούχο, το σελάχι του...), είτε γιατί του σκάρωσε κάποιο ξεγυρισμένο χουνέρι ('χνερ, κατά τον Μπαρμπαγιώργο), όπως εκείνο το ανεπανάληπτο όταν ο Καραγκιόζης πούλησε τον Μπαρμπαγιώργο για ...γάιδαρο, σε κάποιον απονήρευτο, ο οποίος επιπρόσθετα, δεν έβλεπε και τόσο καλά! (Υπάρχει ηχογράφηση του 1930; με τον Δ. Μανωλόπουλο). Κατά τα λοιπά, ο Μπαρμπαγιώργος είναι τύπος βουνίσιος, τεράστιος το δέμας, εξαιρετικά -έως υπερφυσικά- δυνατός, άγριος και αγέλαστος, άξεστος στους τρόπους και με αγριοφωνάρα, ...ακραία αμόρφωτος, αφελής σε ...υπέρτατο βαθμό, αλλά ευαίσθητος για κάθε αδύναμο και πάσχοντα, θερμός πατριώτης και τέλος υπερβολικά τίμιος. Να επισημανθεί ότι άλλοτε εμφανίζεται γενναιόδωρος κι άλλοτε σκατοτσιγγούνης. Γλεντάει παθιασμένα, τρώει και πίνει τον άμπακο κι όταν χορεύει θυμίζει περισσότερο αρκούδα παρά άνθρωπο ...ορχούμενο! Γουστάρει κρυφά τα θηλυκά και τους πετάει χοντροπειράγματα, αλλά στο "δια ταύτα" είναι ντροπαλός και φοβητσιάρης!
Αγαπημένα του τραγούδια (τα οποία άδει κι ο ίδιος με την αγριοφωνάρα του και με τις λοιδορίες του ανιψιού του Καραγκιόζη), είναι τα:
Του λεν' οι κούκοι στα βουνά κι πέρδικις στα πλάγια.... και
Μια βλάχα, μια παλιόβλαχα κι του Νταβέλ' η μάνα..
Η περιβολή του αποτελείται από τη φουστανέλα του με τις αμέτρητες δίπλες (ουγδοΐντα πέντι μανούλις, τις μετράει και ονοματίζει ο ίδιος), το χασεδένιο πουκάμισό του, το κοντογούνι-γιλέκο του, τη σκούφια του, τις κάλτσες του με τις μαύρες καλτσοδέτες και την πισινή φούντα, τα τσαρούχια του, το σελάχι του και τη γκλίτσα του.
Ο Καραγκιόζης αποκαλεί τον Μπαρμπαγιώργο "θείο", "θειούλη" και "μπαρμπούλη", όταν θέλει να τον καλοπιάσει και "μπαστουνόβλαχο" ή "βλάχο" (ενίοτε και "κουρνόγαλο" ή ..."de la cournogal"), όταν του τις έχει ...βρέξει. Οι Έλληνες και οι αλλοεθνείς του "θιάσου" τον φωνάζουν -πάντα με σεβασμό και φόβο- "Μπαρμπαγιώργο" ή και ..."τσέλιγκα", ενώ οι Τούρκοι "Κύριο Μπαρμπαγιώργο", προφανώς από υπέρτατο δέος! Ο ίδιος αποκαλεί τον εαυτό του "Γιώργαρου", επισήμως όμως -σε επιστολές ή τας αρχάς- ...υπογράφει (ε, λέμε, τώρα) ως "Γιώργους Μπλατσιάρας, τσέλιγκας του χουργιού".
Αυτό, όμως, που κάνει τον Μπαρμπαγιώργο εντελώς ξεχωριστό -αλλά και οικείο- είναι το γλωσσικό του ιδίωμα. Η "γλώσσα" του, είναι ...όλα τα λεφτά. Είναι μια απόλαυση ...ατελείωτη. Έχουμε κάνει αμέτρητες πλάκες -με την παρέα μου- μιλώντας τη γλώσσα του Μπαρμπαγιώργου -παρουσία "θυμάτων", ακόμα και στο Παρίσι στο Quartier Latin, σ' ένα καφέ απέναντι απ' το άγαλμα του Saint Michel που πατάει το δαίμονα και τρέχουν τα νερά! Και ...μεταξύ μας, περισσότερο για τη "γλώσσα" του, γίνεται αυτή εδώ η καταχώρηση, μάλιστα ύστερα από μια αλληλογραφία (email-άτη) με τον Γιάννη Κουκούνη, στα "μπαρμπαγιώργικα"... Δεν είναι εύκολο να περιγράψει κάποιος επακριβώς το γλωσσικό ιδίωμα του Μπαρμπαγιώργου. Μερικοί μιλάνε για "χωριάτικα", άλλοι για "βλάχικα", παραάλλοι για "ορεινή διάλεκτο", ...ό,τι θέλει λέει ο καθένας! Πάντως ο Μπαρμπαγιώργος μιλάει λακωνικά, λέει μόνο τα απολύτως απαραίτητα, ποτέ δεν ξεπέφτει σε αερολογίες, είναι εύστοχος, λιτός, "γεννάει" λέξεις (πού να "γεννήσουν" λέξεις οι περιορισμένοι πανεπιστημιακοί) και εμπλουτίζει έτσι συνεχώς το γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιεί. Όμως ...δυστυχώς, ούτε τα χειμαζόμενα, ...στραβοσφυρίζοντα και παντελώς αδιάφορα -για λαϊκά θέματα- ιδρύματά "μας" Ακαδημία και Πανεπιστήμιο, τον έχουν τιμήσει με κάποιο τρόπο, ούτε και το ΥΠΠΟ του χάρισε καμιά ντουζίνα θρεμμένα σφαχτάρια για τη συνεισφορά του! Θα μου πείτε, βέβαια, ότι αυτοί οι "οργανιζμοί" περιφρονούν τέτοια θέματα, καθ'
ό άσχετοι σχετικώς, αλλά και "τζάκιο"-κρατούμενοι -οργανιζμοί! Όμως ο Χάρρυ Κλύνν, παίρνοντας σαν πρότυπο τον Μπαρμπαγιώργο, δημιούργησε το 1978; τον απολαυστικό Χαράλαμπο Τραμπάκουλα, το άλτερ έγκο θα 'λεγα του ...δικού μας Μπαρμπαγιώργου, κυρίως στον γλωσσικό τομέα, αλλά και στην εμφάνιση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ανεπανάληπτο "Σκαβ'ς". Να!
https://www.youtube.com/watch?v=GKNGaEoSZGc
Και τώρα, λέω, ν' ακούσουμε τον Μπαρμπαγιώργο να μιλάει. Σας βάζω μερικά αποσπάσματα από ηχογραφημένες παραστάσεις του Ευγένιου Σπαθάρη, οι οποίες πρέπει να έγιναν γύρω στα 1970.
Ακολουθούν τρία αποσπάσματα από έργα του "Καραγκιόζη" (θεάτρου σκιών) τα οποία ηχογραφήθηκαν στην Αμερική από κορυφαίους καραγκιοζοπαίχτες και εκδόθηκαν σε δίσκους γραμμοφώνου. Έγινε κάθε δυνατή προσπάθεια για σωστή αποθορυβοποίηση, με γνώμονα -πάντα- να καταλαβαίνει ο ακροατής τι διαμείβεται και να μην αλλοιώνεται εμφανώς ο ήχος!
Ο Καραγκιόζης στο δικαστήριο, Κώστας Θεοδωρόπουλος, Σικάγο 1928
Ο Καραγκιόζης γραμματεύς, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1926 (δεν αντιστοιχεί στη μεσαία ετικέτα)
Έρωτας Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1930
Έφτασε και η ώρα της "γουργουλαβίδας"
Δείτε εδώ, τώρα, σε ένα απόσπασμα από το έργο "Ο Καραγκιόζης γιατρός" (έκδοση Άγκυρα, της δεκαετίας του 1950) την επίμαχη λέξη "γουργουλαβίδα". Στο έργο αυτό, ο Μπαρμπαγιώργος εκλήθη στο σαράι ως σφαγέας και εκδορέας ζώων (για το γαμήλιο γλέντι της βεζυροπούλας) κι αυτός ονειρευότανε ...γουργουλαβίδες!
Οι λέξεις που χρησιμοποιήθηκαν για την "ερωτική προσέγγιση" μετά την (λέμε, τώρα...) απελευθέρωσή μας από τους Τούρκους (και την ταυτόχρονη υποδούλωσή μας στα Ευρωπαϊκά κωλόπαιδα -τις απάνθρωπες αποικίες τους σκεφτείτε μόνο... και θα βγουν κωλόπαιδα υψωμένα στο τετράγωνο!), ήταν οι ξενόγλωσσες "φλερτ" και "κόρτε", τις εισήγαγε δε η "καλή" (και ...γλωσσού) τάξη (πιφ, τσοκαρία χλιδάτη...). Αργότερα, οι λαϊκές μάζες χρησιμοποιούσαν τις λέξεις "εργολαβία" και "κόλλημα". Πολύ αργότερα ήρθε και το "καμάκι"... Φαντάζομαι, ότι οι καραγκιοζοπαίχτες (άπαντες λαϊκοί άνθρωποι) δε μπορούσαν -δεν τους ...πήγαινε- να "βάλουν'' στο στόμα του ...αγριάνθρωπου Μπαρμπαγιώργου τις λέξεις "φλερτ" ή "κόρτε", οπότε (μάλλον) θα χρησιμοποίησαν τη λέξη "εργολαβία". Κι έτσι η λέξη "εργολαβία" -που πέρασε τα πάθη του λιναριού μέσα στα φρικώδη "σαγώνια" της ιδιαίτερης προφοράς του βλάχου- ...μασήθηκε δεόντως, μεταμορφώθηκε και το τελικό ηχητικό αποτέλεσμα (φαντάζομαι, πάλι) θα ήταν κάτι σαν "ιργουλαβία" ή "αργουλαβία". Και, μια ωραία στιγμή, κάποιος ικανός και λεξιπλάστης καραγκιοζοπαίχτης, χρησιμοποιώντας -ως "θέμα"- το ργουλαβί, την μεταμόρφωσε σε "γουργουλαβίδα", τη χρησιμοποίησε και την έκανε ...διάσημη! Σημειωτέο, ότι στη μαγκιά υπήρχε η λέξη "γουργούς" (ο) και σήμαινε τον "αργιλέ", λέξη "ηχητική" που προήλθε από τον χαρακτηριστικό ήχο που παράγεται κατά τη λειτουργία του (στο ρούφηγμα), λόγω της τυρβώδους ροής του εισερχόμενου αέρα. Κοινή, βέβαια, ήταν -και είναι- και λέξη "γουργούρισμα" -π.χ. γαστέρας κ.λ.π.
Ο Μάικ-Χάρης Πατρινός, πάντως, στην καταπληκτική ηχογράφηση, στο Σικάγο, του δίσκου "Το σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου", θέμα -όπως είπαμε- ταμάμ για ..."γουργουλαβίδα", δεν χρησιμοποιεί τη λέξη αυτή. Θα 'χετε την ευκαιρία να το ακούσετε αρκετά καθαρό "Το σινιάρισμα...", καθώς και "Το ταξείδι του Μπαρμπαγιώργου", στην "τούμπα" του δίσκου. Τώρα, αξίζει τον κόπο να σας πω τι περιέχει το σελάχι του Μπαρμπαγιώργου (όλα θα τα τακτοποιήσει, εδώ, η Γιώργαινα...), ώστε να νιώθει ασφαλής και ...πλήρως σινιαρισμένος. Περιέχει λοιπόν: ασφάκα και απήγανο* (φυτά για ξόρκοσμα), κοκαλάκι νυχτερίδας, πέτρα της κόλασης, των εννιά αδερφών το αίμα και μανόγαλο, όλα αυτά αποτρεπτικά των κακών. Καταλαβαίνετε δηλαδή πόσο ...χέστρας, για τα αόρατα "στοιχειά", ήταν αυτός ο σούπερ ατρόμητος ήρωας!
(*) Με απήγανο ξορκίζει Ο Νίκος Σταυρίδης μια ...μουστομένη γυναίκα (Μαρίκα Νέζερ) που του έκανε εξομολόγηση ερωτική, στην ταινία "Τζίπ, περίπτερο και αγάπη" (1957). Στο βίντεο, στα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, υπάρχουν και μερικά ενδιαφέροντα για τον απήγανο.
Το σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1923
Το ταξείδι του Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1923
Υ.Γ. Τέλος πάντων, χθες 31-10-2017, ο Κώστας Βλησίδης μου έστειλε φωτογραφία του εν λόγω τεύχους, με καθαρά τα στοιχεία του. Έψαχνε στο ΕΛΙΑ και το είδε. Αυτονόητες οι ευχαριστίες μου.
ΕΤΟΣ 8ον ΑΡΙΘ. ΦΥΛΛΟΥ 388 ΑΘΗΝΑΙ, ΣΑΒΒΑΤΟΝ 10 Ιουλίου 1928
"Εργολαβία", "γουργουλαβία" κ.ά. στον ελληνικό κινηματογράφο
Η "εργολαβία", η ερωτική, αλλά και παράγωγα της "γουργουλαβίδας" έχουν περάσει και στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο -τον ασπρόμαυρο- σε διάφορες σκηνές.
Όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι (1966)
"Εργολαβία θα κάνει", λέει ο ...σατανάς Άννα Φόνσου!
Ο αχαΐρευτος (1970)
Για "εργολαβίες" μιλάει τόσο ο μπαμπάς, όσο και η κόρη, στον καυγά τους για τα όμορφα μάτια του Σωτήρη Μουστάκα.
Υ.Γ. Επειδή το ...ένα φέρνει τ' άλλο, εκτός της εργολαβίας της ερωτικής, στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, υπήρχε (αλλά λόγω κρίσεως, δεν υπάρχει τώρα...) η οικοδομική εργολαβία, με "στημένα" θέματα, ώστε να πεισθεί ο συντηρητικός ...μεσοέλλην της εποχής να αλλάξει διάφορες συνήθειές του, προς κέρδος -πάντα- των μεγαλοεργολάβων που έχτιζαν -στο πιτς φιτίλι (ήγουν αρπακολλατζίδικα και φτηνιάρικα... )- τις πολυκατοικίες! Και "έπρεπε", οι αφελείς Έλληνες, να αφήσουν τα ωραία και αεράτα νεοκλασικά τους για να πάνε να μείνουν στα κλειστά κλουβιά των πολυκατοικιών! Κλασική ταινία, αυτή με εργολάβο -και πρωταγωνιστή- τον Θ. Βέγγο, "Θα σε κάνω βασίλισσα" (1964).
Υπάρχουν στοιχεία, ότι κάποιοι συγγραφείς-σεναριογράφοι έπαιρναν εντολές, άνωθεν, για το περιεχόμενο των έργων τους... Εκτός, βέβαια, από την πλήρη αποΕΑΜοποίηση (και στον κινηματογράφο). Σύντομα με ντοκουμέντα!
Αγαπημένα του τραγούδια (τα οποία άδει κι ο ίδιος με την αγριοφωνάρα του και με τις λοιδορίες του ανιψιού του Καραγκιόζη), είναι τα:
Του λεν' οι κούκοι στα βουνά κι πέρδικις στα πλάγια.... και
Μια βλάχα, μια παλιόβλαχα κι του Νταβέλ' η μάνα..
 |
Εδώ είναι η φιγούρα του Μπαρμπαγιώργου των παιδικών μου
χρόνων -έπαιζα τότε για τα γειτονόπουλα- και για να φαίνονται
τα χρώματα και να κάνω εφέ, είχα την έμπνευση να χρησιμοποι-
ήσω μεταχειρισμένες ακτινογραφίες, αφού προηγουμένως είχα
ξύσει (με σκληρή βούρτσα και ζεστό νερό) το σκιαγραφικό...
|
Ο Καραγκιόζης αποκαλεί τον Μπαρμπαγιώργο "θείο", "θειούλη" και "μπαρμπούλη", όταν θέλει να τον καλοπιάσει και "μπαστουνόβλαχο" ή "βλάχο" (ενίοτε και "κουρνόγαλο" ή ..."de la cournogal"), όταν του τις έχει ...βρέξει. Οι Έλληνες και οι αλλοεθνείς του "θιάσου" τον φωνάζουν -πάντα με σεβασμό και φόβο- "Μπαρμπαγιώργο" ή και ..."τσέλιγκα", ενώ οι Τούρκοι "Κύριο Μπαρμπαγιώργο", προφανώς από υπέρτατο δέος! Ο ίδιος αποκαλεί τον εαυτό του "Γιώργαρου", επισήμως όμως -σε επιστολές ή τας αρχάς- ...υπογράφει (ε, λέμε, τώρα) ως "Γιώργους Μπλατσιάρας, τσέλιγκας του χουργιού".
Αυτό, όμως, που κάνει τον Μπαρμπαγιώργο εντελώς ξεχωριστό -αλλά και οικείο- είναι το γλωσσικό του ιδίωμα. Η "γλώσσα" του, είναι ...όλα τα λεφτά. Είναι μια απόλαυση ...ατελείωτη. Έχουμε κάνει αμέτρητες πλάκες -με την παρέα μου- μιλώντας τη γλώσσα του Μπαρμπαγιώργου -παρουσία "θυμάτων", ακόμα και στο Παρίσι στο Quartier Latin, σ' ένα καφέ απέναντι απ' το άγαλμα του Saint Michel που πατάει το δαίμονα και τρέχουν τα νερά! Και ...μεταξύ μας, περισσότερο για τη "γλώσσα" του, γίνεται αυτή εδώ η καταχώρηση, μάλιστα ύστερα από μια αλληλογραφία (email-άτη) με τον Γιάννη Κουκούνη, στα "μπαρμπαγιώργικα"... Δεν είναι εύκολο να περιγράψει κάποιος επακριβώς το γλωσσικό ιδίωμα του Μπαρμπαγιώργου. Μερικοί μιλάνε για "χωριάτικα", άλλοι για "βλάχικα", παραάλλοι για "ορεινή διάλεκτο", ...ό,τι θέλει λέει ο καθένας! Πάντως ο Μπαρμπαγιώργος μιλάει λακωνικά, λέει μόνο τα απολύτως απαραίτητα, ποτέ δεν ξεπέφτει σε αερολογίες, είναι εύστοχος, λιτός, "γεννάει" λέξεις (πού να "γεννήσουν" λέξεις οι περιορισμένοι πανεπιστημιακοί) και εμπλουτίζει έτσι συνεχώς το γλωσσικό ιδίωμα που χρησιμοποιεί. Όμως ...δυστυχώς, ούτε τα χειμαζόμενα, ...στραβοσφυρίζοντα και παντελώς αδιάφορα -για λαϊκά θέματα- ιδρύματά "μας" Ακαδημία και Πανεπιστήμιο, τον έχουν τιμήσει με κάποιο τρόπο, ούτε και το ΥΠΠΟ του χάρισε καμιά ντουζίνα θρεμμένα σφαχτάρια για τη συνεισφορά του! Θα μου πείτε, βέβαια, ότι αυτοί οι "οργανιζμοί" περιφρονούν τέτοια θέματα, καθ'
 |
| Χαράλαμπος Τραμπάκουλας |
https://www.youtube.com/watch?v=GKNGaEoSZGc
Και τώρα, λέω, ν' ακούσουμε τον Μπαρμπαγιώργο να μιλάει. Σας βάζω μερικά αποσπάσματα από ηχογραφημένες παραστάσεις του Ευγένιου Σπαθάρη, οι οποίες πρέπει να έγιναν γύρω στα 1970.
Ακολουθούν τρία αποσπάσματα από έργα του "Καραγκιόζη" (θεάτρου σκιών) τα οποία ηχογραφήθηκαν στην Αμερική από κορυφαίους καραγκιοζοπαίχτες και εκδόθηκαν σε δίσκους γραμμοφώνου. Έγινε κάθε δυνατή προσπάθεια για σωστή αποθορυβοποίηση, με γνώμονα -πάντα- να καταλαβαίνει ο ακροατής τι διαμείβεται και να μην αλλοιώνεται εμφανώς ο ήχος!
 |
Τρεις ετικέτες με ηχογραφήσεις αποσπασμάτων έργων από το θέατρο σκιών, οι οποίες έγιναν στην Αμερική από τους Κώστα Θεοδωρόπουλο και Μάκη (Χάρη) Πατρινό. Να σημειώσω εδώ ότι οι καραγκιοζοπαίχτες χρησιμοποιούσαν πολύ συχνά ψευδώνυμα -και μάλιστα περισσότερα από ένα-, οπότε έχω κάποιες επιφυλάξεις για το αν τα στοιχεία στις ετικέτες αντιπροσωπεύουν πάντα αυτό που γράφουν...
|
Ο Καραγκιόζης στο δικαστήριο, Κώστας Θεοδωρόπουλος, Σικάγο 1928
Ο Καραγκιόζης γραμματεύς, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1926 (δεν αντιστοιχεί στη μεσαία ετικέτα)
Έρωτας Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1930
Έφτασε και η ώρα της "γουργουλαβίδας"
Το θέατρο σκιών έχει το δικό του γλωσσάρι. Το λέω αυτό όχι με την έννοια ενός ιδιαίτερου λεξικού με ιδιωματικές λέξεις αποκλειστικά χρησιμοποιούμενες στο θέατρο σκιών. Το λέω με την έννοια μιας ομάδας -όχι τόσο καθημερινών- λέξεων οι οποίες χρησιμοποιούνται συχνά στις παραστάσεις του θεάτρου σκιών. Και βέβαια η (δεν το λέω...) Ακαδημία "μας", πάλι ...σφυρίζει αδιάφορα. Αλλά θα μου πείτε ότι εδώ η Ακαδημία, η οποία δημιουργήθηκε το 1926, ΔΕΝ έχει συντάξει -ακόμα- ένα πλήρες λεξικό της ελληνικής γλώσσας (κάποιος μου είπε ότι το ...φτιάχνουν και μάλιστα βρίσκονται στο γράμμα Βήτα ή Γάμμα -ελπίζω να μην ισχύει! Άκου στο Βήτα, Γάμα -τα...), ναι! λέτε το λεξικό του "Καραγκιόζη" να την απασχολούσε τη γεροτσαπερδόνα -το λέω με την έννοια της σαύρας; Σωστό! (Γι' αυτό κι αλωνίζουν οι διάφοροι ...Μπαμπινιώτηδες, στο ξέφραγο γλωσσικό "αλώνι"! Ευτυχώς, όμως, που υπήρξε κι ο ...άγιος της γλώσσας, ο Εμμανουήλ Κριαράς!). Όμως κάποιος καλός άνθρωπος (που θα ΄λεγε κι ο Βέγγος μας) ασχολήθηκε και συνέταξε ένα τέτοιο γλωσσάρι, ...αντί της Ακαδημίας! Στην αρχή έγραψα ότι ήταν ο Γιώργος Ιωάννου, αφού πράγματι έχει γράψει ένα τέτοιο. Όμως ο ερευνητής και συγγραφέας Κώστας Βλησίδης, μου υπέδειξε ότι ο πρώτος που ασχολήθηκε με το γλωσσάρι του Καραγκιόζη (και όχι μόνο με το γλωσσάρι), ήταν ο Γάλλος Louis Roussel (1881-1971), ο οποίος το 1921 εξέδωσε το κλασικό δίτομο έργο του: KARAGHEUZ ou UN THEATRE D'OMBRES A ATHENES. Να το εξώφυλλο του πρώτου τόμου.
Ανάμεσα στις λέξεις του παραπάνω ...γλωσσαριού (πολύ με νευριάζει κάποιες φορές η "γενική" πτώση, ακόμα κι αν είναι γραμματικά σωστή -όπως τώρα), υπάρχει η λέξη "γουργουλαβίδα". Το γλωσσάρι την ερμηνεύει ως "εργολαβία", δηλαδή "ερωτοδουλειά". Είναι, πάντως, λέξη η οποία χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τον Μπαρμπαγιώργο και μάλιστα σε συγκεκριμένου (ερωτικού) περιεχομένου κουβέντα του. Για παράδειγμα, όταν ο Μπαρμπαγιώργος αποφασίσει να κατεβεί από τη στάνη του στο χωριό ή στην ...μπουλιτίγια (πολιτεία-πόλη), διατάσσει τη θειά Παύλινα (ή τη θειά Γιουργούλα) να ετοιμάσει τα ρούχα του και τα συμπράγκαλά του (θα τα πούμε στη συνέχεια). Μάλιστα της λέει και το λόγο: ...Να παντρουλουηθού κουμμάτ', γιατί ψόφσα ου γιέρμους για νια ψίχα γουργουλαβίδα...
Ο Ευγένιος Σπαθάρης κάνει (από την ΕΡΤ) αφιέρωμα στον Αντώνη Μόλλα
Στο βιβλίο του Louis Roussel, KARAGHEUZ ou UN THEATRE D'OMBRES A ATHENES, υπάρχει καταγραμμένη και μία ολόκληρη παράσταση του Αντώνη Μόλλα με τίτλο "Λίγα απ' όλα", η οποία είναι ένα απάνθισμα από τις καλύτερες και δημοφιλέστερες σκηνές (από διάφορα έργα) του Καραγκιόζη, του θεάτρου σκιών. Ο Μόλλας την υπαγόρευσε το 1918. Δε θα ήταν δυνατόν να απουσίαζε από αυτήν την παράσταση (με τα ...best), το "Σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου" και ακριβώς σ' αυτό, ...ακούμε (διαβάζουμε, δηλαδή) δύο φορές τη λέξη "γουργουλαβίδα" (Α' τόμος, πράξη Γ', σκηνή 1).
Όλα αυτά τα ωραία αποσπάσματα από το βιβλίο του Louis Roussel, βρίσκονται εδώ με τη φιλική συνδρομή του Κώστα Βλησίδη, γι' αυτό τον ευχαριστώ όχι με τις γνωστές τυπικές (μάλλον, συνήθεις) ευχαριστίες, αλλά αφιερώνοντάς του "Το αλλόκοτο ταξίδι του Μπαρμπαγιώργου", με τον Αντώνη Μόλλα σε ηχογράφηση του 1925.
Το αλλόκοτο ταξίδι του Μπαρμπαγιώργου, Αντώνης Μόλλας, 1925
Πάμε τώρα στον φιλόλογο και συγγραφέα Γιώργο Ιωάννου, ο οποίος το 1971 εξέδωσε ένα δίτομο (τρίτομο, τελικά) έργο με τίτλο "ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ", εκδόσεις Ερμής. Στο δεύτερο τόμο υπάρχει ένα γλωσσάρι του θεάτρου σκιών, στο οποίο περιλαμβάνεται και η λέξη "γουργουλαβίδα". Το γλωσσάρι αυτό, αντέγραψε ακριβώς κάποιος Ιωάννης και το παρουσίασε σε μία ιστοσελίδα ως δικό του, μην κάνοντας αναφορά στον Ιωάννου. Το θεωρώ απρέπεια, άσχετα αν ταυτόχρονα τον ευχαριστώ που έκανε τον κόπο να το δακτυλογραφήσει ψηφιακά κι έτσι να μπορεί να το διαβάσει οποιοσδήποτε (ας προσέξει, πάντως, την ορθογραφία του...). Εγώ που είχα κάποτε τους δύο τόμους του Γ. Ιωάννου (και όταν ήμουν στη Σουηδία τους δάνεισα σε ένα μεταναστο-συλλεκτο-κλεφτο-κοπρόσκυλο του τύπου "δανεικά κι αγύριστα"), όταν τώρα χρειάστηκα αυτό το γλωσσάρι, απευθύνθηκα στον από παλιά φίλο μου Αλέκο Τουλιάτο, τον οποίο και ευχαριστώ τόσο για τη διαπίστωση της κλεψιτυπίας και για τις επισημάνσεις του, όσο και γιατί μου έστειλε φωτογραφίες από το εξώφυλλο του βιβλίου και την πρώτη σελίδα από το (κλαπέν) γλωσσάρι του Ιωάννου. Ορίστε!
 |
Αυτός είναι ο πρώτος τόμος του έργου για τον Καραγκιόζη, που έγραψε ο Louis Roussel. Και φαίνεται ότι η συνδρομή, η τέχνη και το πνεύμα του Αντώνη Μόλλα, κορυφαίου και ...επαναστατικού καραγκιοζοπαίχτη της εποχής, είναι πανταχού παρόντα και ...τα πάντα πληρούντα.
|
 |
Κι εδώ είναι οι πρώτες δύο σελίδες από το γλωσσάρι (Β' τόμος, σελ 56-57), που -ποιος ξέρει μετά από τι κόπο- κατάφερε να μας προσφέρει ο Louis Roussel, το 1921. Και -επίσης ποιος να ξέρει- από πότε άρχισε τη συλλογή και την τεκμηρίωση των λημμάτων. Και σα δύσκολο μου φαντάζει, να μπόρεσε (εκ του ...μπορώ= δύναμαι, έχω την ικανότητα...) να τον βοήθησε κάποιος πανεπιστημιακός φωστήρας της εποχής...
|
 |
Κάτω αριστερά, βλέπετε ότι η λέξη "γουργουλαβίδα" είναι καταχωρημένη, με ερμηνεία "εργολαβία". Στη συνέχεια -και με αφορμή πάντα τη "γουργουλαβίδα"-, θα μιλήσουμε και για την ...αδερφούλα της, την "εργολαβία".
Δεξιά, σας έβαλα μια φωτογραφία του Αντώνη Μόλλα (1871-1949). Και με την ευκαιρία, ο Α. Μόλλας ήταν Αθηναίος και μαθήτευσε δίπλα στον Ιωάννη Ρούλια, στη "μάντρα" του, στο Μετς και μάλιστα τον διαδέχτηκε αργότερα... Ο Μόλλας έχει δημιουργήσει και κάποιες σημαντικές φιγούρες του θεάτρου σκιών, όπως τον Μορφονιό, τον Σαναλιέμε, τον Πεπόνια, τον μάγκα Νώντα, πιθανά κι άλλους . Για δείτε και το παρακάτω βίντεο...
|
Ο Ευγένιος Σπαθάρης κάνει (από την ΕΡΤ) αφιέρωμα στον Αντώνη Μόλλα
Στο βιβλίο του Louis Roussel, KARAGHEUZ ou UN THEATRE D'OMBRES A ATHENES, υπάρχει καταγραμμένη και μία ολόκληρη παράσταση του Αντώνη Μόλλα με τίτλο "Λίγα απ' όλα", η οποία είναι ένα απάνθισμα από τις καλύτερες και δημοφιλέστερες σκηνές (από διάφορα έργα) του Καραγκιόζη, του θεάτρου σκιών. Ο Μόλλας την υπαγόρευσε το 1918. Δε θα ήταν δυνατόν να απουσίαζε από αυτήν την παράσταση (με τα ...best), το "Σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου" και ακριβώς σ' αυτό, ...ακούμε (διαβάζουμε, δηλαδή) δύο φορές τη λέξη "γουργουλαβίδα" (Α' τόμος, πράξη Γ', σκηνή 1).
 |
| Λίγο καμάκι ήθελε να κάνει το ατίθασο ...παλιόπαιδο! Τι ζητούσε, ου γιέρμους; ...Ψυχή; (Συμπέρασμα: Τουλάχιστον το 1918, η λέξη "γουργουλαβίδα" ήταν ...ζώσα, στο θέατρο σκιών!) |
Το αλλόκοτο ταξίδι του Μπαρμπαγιώργου, Αντώνης Μόλλας, 1925
 |
| Ο Αντώνης Μόλλας, με τους βοηθούς του, σε παράστασή καραγκιόζη. Ξυλογραφία Klaus Vrieslauder. Ο K.V. είναι διάσημος Γερμανός (Μόναχο, 1940) γλύπτης, ζωγράφος, σχεδιαστής, προσωπογράφος και καλλιτέχνης. |
Πάμε τώρα στον φιλόλογο και συγγραφέα Γιώργο Ιωάννου, ο οποίος το 1971 εξέδωσε ένα δίτομο (τρίτομο, τελικά) έργο με τίτλο "ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ", εκδόσεις Ερμής. Στο δεύτερο τόμο υπάρχει ένα γλωσσάρι του θεάτρου σκιών, στο οποίο περιλαμβάνεται και η λέξη "γουργουλαβίδα". Το γλωσσάρι αυτό, αντέγραψε ακριβώς κάποιος Ιωάννης και το παρουσίασε σε μία ιστοσελίδα ως δικό του, μην κάνοντας αναφορά στον Ιωάννου. Το θεωρώ απρέπεια, άσχετα αν ταυτόχρονα τον ευχαριστώ που έκανε τον κόπο να το δακτυλογραφήσει ψηφιακά κι έτσι να μπορεί να το διαβάσει οποιοσδήποτε (ας προσέξει, πάντως, την ορθογραφία του...). Εγώ που είχα κάποτε τους δύο τόμους του Γ. Ιωάννου (και όταν ήμουν στη Σουηδία τους δάνεισα σε ένα μεταναστο-συλλεκτο-κλεφτο-κοπρόσκυλο του τύπου "δανεικά κι αγύριστα"), όταν τώρα χρειάστηκα αυτό το γλωσσάρι, απευθύνθηκα στον από παλιά φίλο μου Αλέκο Τουλιάτο, τον οποίο και ευχαριστώ τόσο για τη διαπίστωση της κλεψιτυπίας και για τις επισημάνσεις του, όσο και γιατί μου έστειλε φωτογραφίες από το εξώφυλλο του βιβλίου και την πρώτη σελίδα από το (κλαπέν) γλωσσάρι του Ιωάννου. Ορίστε!
 |
Εδώ είναι το εξώφυλλο του Β' τόμου του έργου του Γ. Ιωάννου, καθώς και η πρώτη σελίδα από το γλωσσάρι του, όπως μου τα έστειλαν ο Αλέκος και η Νανά Τουλιάτου. Το γλωσσάρι -όπως σας είπα- μετέφερε αυτούσιο (δίκην ...copy-paste) κάποιος Ιωάννης (Ιωάννης αντέγραψε Ιωάννου, δηλαδή...) σε μία ιστοσελίδα, την οποία και παραθέτω ευχαρίστως. http://karagiozis.forumgreek.com/t382-topic
|
Δείτε εδώ, τώρα, σε ένα απόσπασμα από το έργο "Ο Καραγκιόζης γιατρός" (έκδοση Άγκυρα, της δεκαετίας του 1950) την επίμαχη λέξη "γουργουλαβίδα". Στο έργο αυτό, ο Μπαρμπαγιώργος εκλήθη στο σαράι ως σφαγέας και εκδορέας ζώων (για το γαμήλιο γλέντι της βεζυροπούλας) κι αυτός ονειρευότανε ...γουργουλαβίδες!
 |
| Φτηνά τη γλίτωσες Μπαρμπαγιώργο μου! Δεν ξέρεις τι "βασίλεια" κατέστρεψε αυτή η πολυπόθητή σου γουργουλαβίδα... |
Ο Μάικ-Χάρης Πατρινός, πάντως, στην καταπληκτική ηχογράφηση, στο Σικάγο, του δίσκου "Το σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου", θέμα -όπως είπαμε- ταμάμ για ..."γουργουλαβίδα", δεν χρησιμοποιεί τη λέξη αυτή. Θα 'χετε την ευκαιρία να το ακούσετε αρκετά καθαρό "Το σινιάρισμα...", καθώς και "Το ταξείδι του Μπαρμπαγιώργου", στην "τούμπα" του δίσκου. Τώρα, αξίζει τον κόπο να σας πω τι περιέχει το σελάχι του Μπαρμπαγιώργου (όλα θα τα τακτοποιήσει, εδώ, η Γιώργαινα...), ώστε να νιώθει ασφαλής και ...πλήρως σινιαρισμένος. Περιέχει λοιπόν: ασφάκα και απήγανο* (φυτά για ξόρκοσμα), κοκαλάκι νυχτερίδας, πέτρα της κόλασης, των εννιά αδερφών το αίμα και μανόγαλο, όλα αυτά αποτρεπτικά των κακών. Καταλαβαίνετε δηλαδή πόσο ...χέστρας, για τα αόρατα "στοιχειά", ήταν αυτός ο σούπερ ατρόμητος ήρωας!
(*) Με απήγανο ξορκίζει Ο Νίκος Σταυρίδης μια ...μουστομένη γυναίκα (Μαρίκα Νέζερ) που του έκανε εξομολόγηση ερωτική, στην ταινία "Τζίπ, περίπτερο και αγάπη" (1957). Στο βίντεο, στα ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ, υπάρχουν και μερικά ενδιαφέροντα για τον απήγανο.
 |
| Οι δύο όψεις του δίσκου και στο μέσον ο καλλιτέχνης Μάικ-Χάρης Πατρινός |
Το σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1923
Το ταξείδι του Μπαρμπαγιώργου, Χάρης Πατρινός, Σικάγο 1923
 |
Το εξώφυλλο στα δεξιά από το περιοδικό "ΣΦΑΙΡΑ" (μην το μπερδέψετε με την ομότιτλη εφημερίδα του Πειραιά...) είναι το πρώτο-πρώτο τεύχος και κυκλοφόρησε το Σάββατο 5 Ιανουαρίου 1919. Είχε έξη σελίδες και κόστιζε 20 λεπτά. Η ζωή του τελείωσε το 1926. Το εξώφυλλο αριστερά, που εικονίζει τον Μπαρμπαγιώργο, υποθέτω ότι είναι κάποιο από τα τεύχη μεταξύ 1924-1926 (με αλλαγμένη, μάλιστα, "διάταξη"), αφού έλεγξα όλα τα τεύχη μέχρι το 1924, στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, στο παλιό καπνεργοστάσιο της Λένορμαν 218. (Με την ευκαιρία, δεν έχω λόγια για την εξυπηρέτηση, ευγένεια και ταχύτητα...). Τα τεύχη μεταξύ 1924-1926 τα διαθέτει η Εθνική Βιβλιοθήκη, η οποία τώρα τελεί υπό μετακόμιση στο "Νιάρχος" (σήμερα που γράφω είναι 16-5-2017). Αναμένουμε λοιπόν για περισσότερα ενδιαφέροντα στα ...ενδότερα του τεύχους αυτού, αλλά και για τα στοιχεία του: ημερομηνία, αριθ. τεύχους...
|
Υ.Γ. Τέλος πάντων, χθες 31-10-2017, ο Κώστας Βλησίδης μου έστειλε φωτογραφία του εν λόγω τεύχους, με καθαρά τα στοιχεία του. Έψαχνε στο ΕΛΙΑ και το είδε. Αυτονόητες οι ευχαριστίες μου.
ΕΤΟΣ 8ον ΑΡΙΘ. ΦΥΛΛΟΥ 388 ΑΘΗΝΑΙ, ΣΑΒΒΑΤΟΝ 10 Ιουλίου 1928
"Εργολαβία", "γουργουλαβία" κ.ά. στον ελληνικό κινηματογράφο
Η "εργολαβία", η ερωτική, αλλά και παράγωγα της "γουργουλαβίδας" έχουν περάσει και στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο -τον ασπρόμαυρο- σε διάφορες σκηνές.
Ό,τι σκηνές τέτοιες ("εργολαβικές") θυμάμαι, θα σας τις κοτσάρω στη συνέχεια και χρονολογικά.
Τζιπ, περίπτερο και αγάπη (1957)
Εδώ ακούμε για "γουργουλαβίδες" και μάλιστα από γυναίκα -κουτσομπολευτικά.
Ο Δήμος απ' τα Τρίκαλα (1962)
Ακολουθούν δύο σκηνές από την ταινία "Ο Δήμος απ' τα Τρίκαλα" (1962)
Τζιπ, περίπτερο και αγάπη (1957)
Εδώ ακούμε για "γουργουλαβίδες" και μάλιστα από γυναίκα -κουτσομπολευτικά.
Γουργουλαβίδες, λέει η Βίλμα Κύρου σε μια γειτόνισσα κουτσομπόλα, για το περιεχόμενο του ραβασακίου του Γιάννη Γκιωνάκη, το οποίο θα παραδώσει ιεροκρυφίως στη Φούλα που αγαπάει!
Ο Δήμος απ' τα Τρίκαλα (1962)
Ακολουθούν δύο σκηνές από την ταινία "Ο Δήμος απ' τα Τρίκαλα" (1962)
Γουργουλαβίες-γουργουλαβίες, λέει ο Κώστας Χατζηχρήστος
Να σι γουργουλαβέψου λιγάκι, λέει λίγο μετά...Ο Μανωλιός του 14ου (1962)
Ο φαντάρος Κ. Χατζηχρήστος. μιλώντας με τον συνταγματάρχη Β. Αυλωνίτη λέει τη λέξη "γουργουλαβία", η οποία τότε από τον "καλό" κόσμο θεωρούνταν άσχημη, οπότε επιπλήττει τον φαντάρο.
....κι η κόρη έξω κάνει γουργουλαβίες!
Ο κ. Πτέραρχος (1963)
Πλάκα έχει η περίπτωση που οι γονείς (κυρίως ο πατέρας, γιατί η μάνα ήταν ...κουφαλίτσα, σ' αυτά και συνήθως είχε ανθιστεί τη ...φτιάξη) μένουν εμβρόντητοι όταν αποκαλύπτεται ότι η μονάκριβη (πω-πώωω...) κόρη τους την οποία ...προορίζουν για κάποιο πλουσιόπαιδο, έχει δεσμό (λαϊστί εργολαβία) με κάποιον μορφονιό μεν, αλλά πτωχό (πλην τίμιο, που θα 'λεγε κι ο Μπόστ), νέο. Να!
Πλάκα έχει η περίπτωση που οι γονείς (κυρίως ο πατέρας, γιατί η μάνα ήταν ...κουφαλίτσα, σ' αυτά και συνήθως είχε ανθιστεί τη ...φτιάξη) μένουν εμβρόντητοι όταν αποκαλύπτεται ότι η μονάκριβη (πω-πώωω...) κόρη τους την οποία ...προορίζουν για κάποιο πλουσιόπαιδο, έχει δεσμό (λαϊστί εργολαβία) με κάποιον μορφονιό μεν, αλλά πτωχό (πλην τίμιο, που θα 'λεγε κι ο Μπόστ), νέο. Να!
"Εργολαβία", λέει ο Κώστας Δούκας στην ταινία "Ο κ. Πτέραρχος" (1963)
Όλοι οι άνδρες είναι ίδιοι (1966)
"Εργολαβία θα κάνει", λέει ο ...σατανάς Άννα Φόνσου!
Ο αχαΐρευτος (1970)
Για "εργολαβίες" μιλάει τόσο ο μπαμπάς, όσο και η κόρη, στον καυγά τους για τα όμορφα μάτια του Σωτήρη Μουστάκα.
Υ.Γ. Επειδή το ...ένα φέρνει τ' άλλο, εκτός της εργολαβίας της ερωτικής, στον παλιό ελληνικό κινηματογράφο, υπήρχε (αλλά λόγω κρίσεως, δεν υπάρχει τώρα...) η οικοδομική εργολαβία, με "στημένα" θέματα, ώστε να πεισθεί ο συντηρητικός ...μεσοέλλην της εποχής να αλλάξει διάφορες συνήθειές του, προς κέρδος -πάντα- των μεγαλοεργολάβων που έχτιζαν -στο πιτς φιτίλι (ήγουν αρπακολλατζίδικα και φτηνιάρικα... )- τις πολυκατοικίες! Και "έπρεπε", οι αφελείς Έλληνες, να αφήσουν τα ωραία και αεράτα νεοκλασικά τους για να πάνε να μείνουν στα κλειστά κλουβιά των πολυκατοικιών! Κλασική ταινία, αυτή με εργολάβο -και πρωταγωνιστή- τον Θ. Βέγγο, "Θα σε κάνω βασίλισσα" (1964).
Υπάρχουν στοιχεία, ότι κάποιοι συγγραφείς-σεναριογράφοι έπαιρναν εντολές, άνωθεν, για το περιεχόμενο των έργων τους... Εκτός, βέβαια, από την πλήρη αποΕΑΜοποίηση (και στον κινηματογράφο). Σύντομα με ντοκουμέντα!
And gourgoulavida is forever... (it never ends)
(Ένα-ένα σκάνε μύτη καινούρια "αρχαιολογικά" ευρήματα για τη γουργουλαβίδα).
Και να, που από μία ηχογραφημένη παράσταση του Αντώνη Μόλλα γύρω στα 1909, μαθαίνουμε ότι η λέξη "γουργουλαβίδα" ήταν από τότε εν χρήσει! Πρόκειται για την "Εργολαβία μπάρμπα - Γιώργου", σε δίσκο ODEON. Μου προσέφερε τον ήχο, από το αρχείο του, ο Κώστας Μπουρνάς, πήρα μεγάλη χαρά και τον ευχαριστώ τα μέγιστα!
Έχει πολύ γέλιο, το πώς εξηγεί σε ένα κορίτσι (ο μπαστουνόβλαχος Μπαρμπαγιώργος), τι είναι η γουργουλαβίδα. Και μάλιστα με ...λεπτομέρειες! Θα σας εκθέσω τώρα γραπτά ένα μέρος της συνομιλίας, την οποία κατέγραψα ύστερα από επανειλημμένες ακροάσεις, αφού ο δίσκος (ακόμα και μετά την ...γενναία αποθορυβοποίησή του) παραμένει αρκούντως δυσνόητος. Οπότε συγχωρήστε τυχόν αστοχία μου που πιθανά θα επισημάνετε, στην ακρόασή σας. Αμέσως μετά την ετικέτα υπάρχει ο ήχος.
Χρησιμοποιώ τα αρχικά των προσώπων: Μ=Μπαρμπαγιώργος, Γ=Γυναίκα (κορίτσι) και Κ=Καραγκιόζης. Δεν τεκμαίρεται από τη συνομιλία η καταγωγή του κοριτσιού (φτωχιά, αστή, βεζυροπούλα...).
Γ. Δε μου λες σε παρακαλώ, ποιος είσαι;
Μ. Για, ι(φ)τός που μι βλέπεις ιδώ μπρουστάμ'
Γ. Και τι αγαπάτε εδώ;
Μ. Ήρθα να κάνου μια ψίχα γουργουλαβίδα...
Γ. Τι 'ν' αυτή η εργολαβία;
Μ. Δεν ξερς καν τη γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι, δεν (τη) ξέρω...
Μ. Μωρ' δεν πήγεις σχουλείου πιδί μου;
Γ. Μάλιστα, επήγα...
Μ. Δε γράφανε μέσα οι φυλλάδες για γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι, δε γράφανε...
Μ. Η μάνα σ', ου πατέρας σ', η δασκάλα σ', δε σε μάθαν γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι...
Μ. Καλά, βρέθηκα 'γω να σι μάθω...
Κ. Θα 'μενε το κορίτσι στραβό, μπάρμπα...
Μ. Για(την) ουρέ πιδι μ', τ' είνι γουργουλαβίδα:
Θα 'ρχουμι 'γω απού πέρα σειώντας κι λυγιώντας. Θα σου κλείσου του ματ' φαπ! Θα ντου κλείσεις κι 'συ, να μούρθει καλά ημένα. Για(την) κείνι είν' η γουργουλαβίδα...
Γ. Για να σε πω! Δεν ξέρω...
Μ. Για, θα κάνουμι πρόβα...
(Ένα μικρό αριστούργημα, ε;)
Στη συνέχεια περιγράφει ...τσαλακωμένα, ένα λαϊκό συγκρότημα που έπαιζε και κάποιον που κρατούσε ένα έγχορδο όργανο με ηχείο (νεροκολόκυθο, το λέει ο Μπάρμπας...), μάλιστα λέει ότι το βάραγε ντον ντον ντον..., και οι νότες που βγάζει ο καταπληκτικός Μόλλας είναι: re-fa#-la-fa#-re, ακούγονται δε πολύ μελωδικά!
Εργολαβία μπάρμπα - Γιώργου, Αντώνης Μόλλας, 1909;
Εργολαβία, όμως έκανε κι ο τζιτζιφιόγκος σιόρ Διονύσιος, πιο απλά Νιόνιος!
Στην ηχογραφημένη παράσταση "Η εργολαβία του σιόρ Διονύσιου", ο Νιόνιος δε λέει "γουργουλαβίδα". Ως επτανήσιος, μιλάει με ζακυνθινή προφορά και λέει (δύο φορές) "...να κάνει αμόρε σε μένα...". Στην εν λόγω παράσταση φαίνεται να έχει κρυφή σχέση με τη βεζυροπούλα, γιατί -προς το τέλος, στο σημείο 3.44- η κοπέλα απειλεί τον Καραγκιόζη -που ...εκβιάζει το ζεύγος με αποκαλύψεις- ότι θα καλέσει τον Ντερβέναγα (Βεληγκέκα). Λέει στον Καραγκιόζη: ...τώρα θα δεις κι εμένα(;;), να φωνάζω τον Ντερβέναγα να κατεβεί κάτω, να δεις τι έχω να σου κάνω...
Η εργολαβία του σιόρ Διονύσιου, Χάρης Πατρινός, 1923 ΗΠΑ
Ο γάμος του μανάβη (Δ. Ζάττα), Ζέτα Κουρούκλη, Γιαννάκης Ιωαννίδης, Γεράσιμος Κουρούκλης, ΗΠΑ 1929
(Ο θείος που πήρε χαμπάρι, ότι η ανιψιά του Κατερινιώ, έκανε "εργολαβίες" με τους μανάβηδες της γειτονιάς)
Οι ...ανασκαφές συνεχίζονται κι έτσι το 1902 βρίσκεται σε περιοδικό της εποχής το ρήμα "γουργουλαβίζω" με την έννοια που γνωρίζουμε πια.
Το εύρημα ανήκει στον συνήθη ...ύποπτο, σε τέτοιες αποκαλύψεις, τον ακάματο Κώστα Βλησίδη και πρόκειται για το περιοδικό "ΠΑΛΗΑΝΘΡΩΠΟΣ", ιδιοκτησίας Ιωάννη Βερβέρη. Στο τεύχος, λοιπόν, της 17-6-2012 υπάρχει το άρθρο "Γυναικοσκανδαλίσματα" και σ' αυτό διαβάζουμε ότι οι γυναίκες της Χαλκίδας τη στιγμή που προσκυνούν τις εικόνες στην εκκλησία, ...τα μάτια των γουργουλαβίζουν δεξιά και αριστερά. (Το ...γουργουλαβικό bold δικό μου). Απολαύστε το, ιδίοις όμμασι.
(Ένα-ένα σκάνε μύτη καινούρια "αρχαιολογικά" ευρήματα για τη γουργουλαβίδα).
Και να, που από μία ηχογραφημένη παράσταση του Αντώνη Μόλλα γύρω στα 1909, μαθαίνουμε ότι η λέξη "γουργουλαβίδα" ήταν από τότε εν χρήσει! Πρόκειται για την "Εργολαβία μπάρμπα - Γιώργου", σε δίσκο ODEON. Μου προσέφερε τον ήχο, από το αρχείο του, ο Κώστας Μπουρνάς, πήρα μεγάλη χαρά και τον ευχαριστώ τα μέγιστα!
Έχει πολύ γέλιο, το πώς εξηγεί σε ένα κορίτσι (ο μπαστουνόβλαχος Μπαρμπαγιώργος), τι είναι η γουργουλαβίδα. Και μάλιστα με ...λεπτομέρειες! Θα σας εκθέσω τώρα γραπτά ένα μέρος της συνομιλίας, την οποία κατέγραψα ύστερα από επανειλημμένες ακροάσεις, αφού ο δίσκος (ακόμα και μετά την ...γενναία αποθορυβοποίησή του) παραμένει αρκούντως δυσνόητος. Οπότε συγχωρήστε τυχόν αστοχία μου που πιθανά θα επισημάνετε, στην ακρόασή σας. Αμέσως μετά την ετικέτα υπάρχει ο ήχος.
Χρησιμοποιώ τα αρχικά των προσώπων: Μ=Μπαρμπαγιώργος, Γ=Γυναίκα (κορίτσι) και Κ=Καραγκιόζης. Δεν τεκμαίρεται από τη συνομιλία η καταγωγή του κοριτσιού (φτωχιά, αστή, βεζυροπούλα...).
Γ. Δε μου λες σε παρακαλώ, ποιος είσαι;
Μ. Για, ι(φ)τός που μι βλέπεις ιδώ μπρουστάμ'
Γ. Και τι αγαπάτε εδώ;
Μ. Ήρθα να κάνου μια ψίχα γουργουλαβίδα...
Γ. Τι 'ν' αυτή η εργολαβία;
Μ. Δεν ξερς καν τη γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι, δεν (τη) ξέρω...
Μ. Μωρ' δεν πήγεις σχουλείου πιδί μου;
Γ. Μάλιστα, επήγα...
Μ. Δε γράφανε μέσα οι φυλλάδες για γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι, δε γράφανε...
Μ. Η μάνα σ', ου πατέρας σ', η δασκάλα σ', δε σε μάθαν γουργουλαβίδα;
Γ. Όχι...
Μ. Καλά, βρέθηκα 'γω να σι μάθω...
Κ. Θα 'μενε το κορίτσι στραβό, μπάρμπα...
Μ. Για(την) ουρέ πιδι μ', τ' είνι γουργουλαβίδα:
Θα 'ρχουμι 'γω απού πέρα σειώντας κι λυγιώντας. Θα σου κλείσου του ματ' φαπ! Θα ντου κλείσεις κι 'συ, να μούρθει καλά ημένα. Για(την) κείνι είν' η γουργουλαβίδα...
Γ. Για να σε πω! Δεν ξέρω...
Μ. Για, θα κάνουμι πρόβα...
(Ένα μικρό αριστούργημα, ε;)
Στη συνέχεια περιγράφει ...τσαλακωμένα, ένα λαϊκό συγκρότημα που έπαιζε και κάποιον που κρατούσε ένα έγχορδο όργανο με ηχείο (νεροκολόκυθο, το λέει ο Μπάρμπας...), μάλιστα λέει ότι το βάραγε ντον ντον ντον..., και οι νότες που βγάζει ο καταπληκτικός Μόλλας είναι: re-fa#-la-fa#-re, ακούγονται δε πολύ μελωδικά!
 |
| Η ηχογράφηση πρέπει να έγινε στην Αθήνα, κάπου μεταξύ 1908 και 1910... Ο δίσκος θεωρείται σπανιότατος... |
Εργολαβία μπάρμπα - Γιώργου, Αντώνης Μόλλας, 1909;
Εργολαβία, όμως έκανε κι ο τζιτζιφιόγκος σιόρ Διονύσιος, πιο απλά Νιόνιος!
Στην ηχογραφημένη παράσταση "Η εργολαβία του σιόρ Διονύσιου", ο Νιόνιος δε λέει "γουργουλαβίδα". Ως επτανήσιος, μιλάει με ζακυνθινή προφορά και λέει (δύο φορές) "...να κάνει αμόρε σε μένα...". Στην εν λόγω παράσταση φαίνεται να έχει κρυφή σχέση με τη βεζυροπούλα, γιατί -προς το τέλος, στο σημείο 3.44- η κοπέλα απειλεί τον Καραγκιόζη -που ...εκβιάζει το ζεύγος με αποκαλύψεις- ότι θα καλέσει τον Ντερβέναγα (Βεληγκέκα). Λέει στον Καραγκιόζη: ...τώρα θα δεις κι εμένα(;;), να φωνάζω τον Ντερβέναγα να κατεβεί κάτω, να δεις τι έχω να σου κάνω...
 |
| Εξ' αριστερών, Καραγκιόζης, Διονύσιος-1, Βεζυροπούλα, Διονύσιος-2 |
Ο γάμος του μανάβη (Δ. Ζάττα), Ζέτα Κουρούκλη, Γιαννάκης Ιωαννίδης, Γεράσιμος Κουρούκλης, ΗΠΑ 1929
(Ο θείος που πήρε χαμπάρι, ότι η ανιψιά του Κατερινιώ, έκανε "εργολαβίες" με τους μανάβηδες της γειτονιάς)
 |
Εδώ είναι οι ετικέτες για το πρώτο και το δεύτερο μέρος του επιθεωρησιακού σκέτς "Ο γάμος του μανάβη". Χρειάστηκαν δύο πλευρές δίσκου αφού η διάρκεια του σκετς είναι 8.22, παρόλο που πρόκειται για δίσκο 12 ιντσών, δηλαδή μεγαλύτερης διάρκειας από τους συνήθεις των 10 ιντσών. Η λέξη "εργολαβία" ακούγεται στην αρχή-αρχή! Καλοστημένο το σκετσάκι, θα το απολύσετε.
|
Οι ...ανασκαφές συνεχίζονται κι έτσι το 1902 βρίσκεται σε περιοδικό της εποχής το ρήμα "γουργουλαβίζω" με την έννοια που γνωρίζουμε πια.
Το εύρημα ανήκει στον συνήθη ...ύποπτο, σε τέτοιες αποκαλύψεις, τον ακάματο Κώστα Βλησίδη και πρόκειται για το περιοδικό "ΠΑΛΗΑΝΘΡΩΠΟΣ", ιδιοκτησίας Ιωάννη Βερβέρη. Στο τεύχος, λοιπόν, της 17-6-2012 υπάρχει το άρθρο "Γυναικοσκανδαλίσματα" και σ' αυτό διαβάζουμε ότι οι γυναίκες της Χαλκίδας τη στιγμή που προσκυνούν τις εικόνες στην εκκλησία, ...τα μάτια των γουργουλαβίζουν δεξιά και αριστερά. (Το ...γουργουλαβικό bold δικό μου). Απολαύστε το, ιδίοις όμμασι.
 |
| Φοβόμουνα μήπως δε θα διαβαζόταν άνετα, αλλά (ευτυχώς) έπεσα έξω... Στο πάνω μέρος η "ταυτότητα'' της εφημερίδας και του φύλλου και στο κάτω το επίμαχο άρθρο, από άλλη σελίδα. (Και ...γαμώ τα παιδιά, είναι ο ιδιοκτήτης Ι. Βερβέρης, αφού κάτω από τον τίτλο της εφημερίδας γράφει: Η αρχή μου είναι να μην έχω καμίαν αρχήν) |
 |
Ποια είν' ιφτούν η τσούπρα, ουρέ κλιφτόπουλα, π' κνιέτι σα μ'πλι; Μπας κι είνι φτουχιά κι διν έχει σκουτιά να βάλει απάνουτς; Μουρ' τι 'ν' ιφτούνιιι; Αυτή χαλέβ' γουργουλαβίδα μι καραμούζα κι να κάνει νταρ νταρ νταρ...
(Να σι πιάσου γούω ισένανι τσπι μ', να σι βάλου κατ', ν' αναστινάξνι τα διάσιλα, να βιλάζν' τα γίδια κι συ να λιες του δισπότ' Παναϊώτ'... Α! πάει, κουλάσκα πάλι σίμιρις, ου γιέρμους... )
|
Και φανταστείτε, τώρα, να την πέφτει στη στρούγκα του βλάχου μια τολμηρή χορεύτρια, με τρία κιλά το κάθε μεμέ... Και να του τα ρίχνει και πάνω του...
Κι ο βλάχος, να τρίβει τα μάτια του, να τα ξανατρίβει, να κάνει το σταυρό του και να ουρλιάζει:
Ουρ' γλέπτι μάτιαμ' ή να σας βγάλου;;; (Να!)
Άντε και να σοβαρευτούμε λίγο ...μπαρμπούλη μου, αγριοκάμακο !
Εδώ, λοιπόν, σας μοστράρω το "ακριβό" δώρο του πολυαγαπητού μου φίλου Κλέαρχου Τσαουσίδη, του Θεσσαλονικιού, με τις μικρασιάτικες ρίζες!
Μια χαρτονένια φιγούρα του θεάτρου σκιών (Ο Έλλην παλληκάρι).
Μου τη χάρισε πριν κάμποσα χρόνια, μετά από ένα εξαιρετικό ψαρικό γεύμα το οποίο ετοίμασε ο ίδιος και που κράτησε ώσπου να δύση ο μπαγάσας ήλιος που ερχόταν, πυροδότης, από τον απέναντι θεσπέσιο Όλυμπο. Έλλειπαν όμως διάφορα μικροκομμάτια της φιγούρας, τα οποία αφού βρέθηκαν (αυτό δα τους έλλειπε, να παίζουν το κρυφτούλι με τον Κλέαρχο...), συν-αρμολογήθηκαν ...εεεεπιστημονικά και να το αποτέλεζμα (με ζήτα)!
 |
| Έλλην παλληκάρι, Κλεάρχου δώρον! |
