Οι φυλακές υπήρχαν και ...αντιλαλούσαν πάντα στην Ελλάδα (όπως και σ' όλον τον κόσμο...) και για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους. Από τη φυλακή του Σωκράτη, εκεί που περίμενε να πιεί το κώνειό του μόνο και μόνο για να εφαρμόσει τον (άδικο!) νόμο της πόλης του, μέχρι τη φυλακή-τρύπα του Κολοκοτρώνη πάνω στο βράχο του Ναυπλίου, αλλά μέχρι και τη φυλακή του Μπελογιάννη, επειδή (στην ουσία) δεν υποστήριζε την ίδια ...ομάδα με τους τότε "κρατούντας". Τόσο η λαϊκή μουσική παράδοση, όσο και η επώνυμη μουσική δημιουργία, ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη φυλακή. Με αφορμή τα ρεμπέτικα, τις σχετικές παραστάσεις μου, αλλά και τηλεοπτικές μου εκπομπές με θέμα "Τα ρεμπέτικα της φυλακής", μάζεψα από δω κι από κει κάμποσες φωτογραφίες φυλακών. Αυτές θέλω να σας δείξω εδώ, μαζί με κάποια τραγούδια στα οποία γίνεται αναφορά αυτών των φυλακών. Κι είπα να τις χωρίσω ανάλογα με τη φυλακή. Ξεκινάμε με τις φυλακές του Γεντί Κουλέ, της Θεσσαλονίκης, οι οποίες εμφανίζουν τη μεγαλύτερη συχνότητα σε ρεμπέτικα.
Γεντί Κουλέ
"Γεντί Κουλέ" σημαίνει "Επταπύργιο". Είναι ένα φρούριο στο βορειοανατολικό άκρο στα τείχη της ακρόπολης της Θεσσαλονίκης. Τα τείχη χτίστηκαν μαζί με την πόλη το 300 π.Χ. Από την τουρκοκρατία χρησιμοποιήθηκαν σα φυλακή με κρατούμενους μεγάλες μορφές του τόπου μας , αλλά και ξένους που μας συμπαραστάθηκαν. Το 1890 χτίστηκαν και νέα κτίρια, οπότε το Γεντί Κουλέ άρχισε να χρησιμοποιείται σα φυλακή για άντρες, γυναίκες και στρατιώτες. Επίσης, στη συνέχεια, ...φιλοξένησε τους ηττημένους της εμφύλιας αδελφοκτόνας (και ηλίθιας, αν θέλετε) σύρραξης και στη διάρκεια της Χούντας τους αντιστασιακούς. Εκεί βρέθηκε και ο Λεωνίδας Κύρκος, έγκλειστος της δικτατορίας. Έχει πει για το Γεντί Κουλέ: Το Γεντί Κουλέ είναι ένα μνημείο της βυζαντινής εποχής και της ανθρώπινης βαρβαρότητας. Είναι μία έπαλξη για την υπεράσπιση της ελευθερίας κι ένα σύμβολο καταπίεσης και απανθρωπιάς...
Και κάπου εκει στα τέλη του 1800 συναντάμε το αδέσποτο στιχάκι Αντιλαλούν οι φυλακές, το Μπούρτζι κι ο Γεντικουλές..., το οποίο στιχάκι χρησιμοποίησε ο Μάρκος το 1935 για να στήσει το εμβληματικό και αγέραστο ομώνυμο τραγούδι του της φυλακής. Το 1960 το είπε με επιτυχία και ο Μπιθικώτσης. Να και οι δύο ηχογραφήσεις.
 |
Η ετικέτα του δίσκου γραμμοφώνου (βγήκε ταυτόχρονα και σε 45-ρι) με τον Μπιθικώτση
(Στραβοτυπωμένη η ετικέτα... Αυτά θα κοίταζαν οι Λαμπροπουλαίοι;) |
Αντιλαλούν οι φυλακές (Μ. Βαμβακάρη) - Μπιθικώτσης, 1960
Το Γεντί Κουλέ, δεν υπήρξε ποτέ σωφρονιστική φυλακή, αλλά απαίσια μπουντρούμια, στα οποία οι έγκλειστοι ζούσαν χειρότερα και από ζώα. Οι Θεσσαλονικείς, ούτε που υποψιάζονταν τι γινόταν εκεί πάνω στα ...Κάστρα. Υπήρχε, όπως πρωτόγραψε ο Ηλίας Πετρόπουλος, το διαβόητο "Κελί 15", ένα σκοτεινό απομονωτήριο, μέσα από το οποίο περνούσε ένας ανοιχτός οχετός! Μέσα από τον οχετό αυτόν περνούσε σίγουρα και η ελάχιστη (προφανώς) αξιοπρέπεια των κρατούντων και υπευθύνων γενικότερα -και σε όλες τις βαθμίδες- για την κατάσταση αυτή. Αφήνω πια τη συμπεριφορά των δεσμοφυλάκων... Το 1984, μετά από έρευνα, η αντεισαγγελέας Χρυσούλα Γιαταγάνα, αποκάλυψε φρικτά πράγματα. Και εκτός του ότι απείλησαν την ίδια, την οικογένειά της και άκουσε τα χειρότερα, δεν ίδρωσε το αυτί κανενός. Αφήστε που έγινε δίκη και αθωώθηκαν όλοι, αφού ...αποδείχτηκε οτι το Γεντί Κουλέ ήταν μια ...αγγελική φυλακή. Να τι θα πει Ελλάδα, για άλλη μια φορά! Δείτε τώρα ένα απόσπασμα από συνέντευξη της Χ. Γιαταγάνα για το Γεντί Κουλέ.
Το Γεντί Κουλέ σταμάτησε να λειτουργεί σα φυλακή το 1989. Μάλιστα από τότε χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων και μνήμης. Εδώ μπορείτε να ρίξετε μια ματιά σε μια εκπομπή που έκανα στην ΕΤ3 για τις φυλακές και το Γεντί Κουλέ, καθώς και σε μία εκδήλωσης μνήμης:
 |
| Η Πορτάρα για την είσοδο στις φυλακές Γεντί Κουλέ (Αρχείο Σπύρου Παπαϊωάννου) |
 |
| Το Γεντι Κουλέ, εκ του μακρόθεν (αλάργααα...) |
 |
| Η είσοδος των φυλακών (φωτογραφία του 1915;) |
 |
| Γεντί Κουλέ, εσωτερική άποψη - 1 |
 |
| Γεντί Κουλέ, εσωτερική άποψη - 2 (1915;) |
 |
| Γεντί Κουλέ, εσωτερική άποψη - 3 (1915;) |
 |
| Γεντί Κουλέ, εσωτερική άποψη - 4 (1915;) |
 |
| Βασανιστήρια στο Γεντί Κουλέ το 1903; |
 |
| Γεντί Κουλέ, εσωτερική άποψη... |
 |
| Από αυτά που έβλεπε μέσα στο Γεντί Κουλέ, η Χ. Γιαταγάνα... |
 |
| Και το φως με το ...σταγονόμετρο το παρείχαν στο Γεντί Κουλέ |
Όλα σχεδόν τα τραγούδια για το Γεντί Κουλέ είναι βαριά, αργόσυρτα, καταθλιπτικά, πονεμένα..., καταλαβαίνετε. Να μερικά χαρακτηριστικά τέτοια:
Γεντί Κουλέ (Ψυριώτη-Βοσπορινού) - Γιώργος Παπασιδέρης, 1935
 |
| Είναι η ετικέτα της πρώτης έκδοσης του τραγουδιού στηνΕλλάδα |
 |
Εδώ είναι η ετικέτα του ίδιου ακριβώς ηχογραφήματος (ίδιος αριθμός μήτρας)
στην έκδοση που έγινε στην Αμερική |
Για μια γυναίκα χάθηκα (Γεντί Κουλέ), (Τσιτσάνη) - Τσαουσάκης - Νίνου, 1951
 |
| Ο Στελλάρας τραγουδάει το πονεμένο "Γεντί Κουλέ" του Μητσάκη |
Γεντί Κουλέ (Μητσάκη) - Καζαντζίδης, 1956
Αναστενάζει ο Γεντικουλές (Σ. Κοτομάτη) - Αλιφραγκή-Γουγούσης, 1976
Δραπέτης του Γεντί Κουλέ (Μητσάκη) - Ν. Γιουλάκης, 1976
Υπάρχει όμως κι ένα κάπως ευχάριστο τραγούδι, για το Γεντί Κουλέ, ένας γοργός καρσιλαμάς. Και η ...ευθυμία αυτή εξηγείται γιατί αυτός που λέει τα βάσανά του δεν είναι πια πίσω από τα σίδερα. Σπαρταριστός και ο διάλογος μεταξύ του Βαγγέλη (Παπάζογλου) και του Στελλάκη (Περπινιάδη).
Η φωνή του αργιλέ (Β. Παπάζογλου) - Στελλάκης, 1934
Τραγούδι για τα απαίσια αυτά μπουντρούμια του ...ελληνικού πολιτισμού, το Γεντί Κουλέ εννοώ, υπάρχει και στα ισπανοεβραίικα-σεφαραδίτικα. Έχει τίτλο "Yedi Kule" και λέει περίπου ό,τι λένε τα αντίστοιχα ελληνικά. Τραγουδάει ο Θεσσαλονικιός Δαυίδ Σαλτιέλ. Το λινκ που σας έβαλα παραπέμπει σε βίντεο, το οποίο στην επιλογή ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΩΝ, σας δίνει τα στιχάκια και στις δύο γλώσσες.
Yedi Kule (Ισπανοεβραίϊκο, Θεσσαλονίκης) - David Saltiel
